Johan Carbo

‘Johan, mag ik hier niet meer zijn?’

Met een zachte stem of ze hier nog wel welkom is.

Die komt binnen.. Net als de vorige avond de emotionele reactie van Frans Timmermans op de verkiezingscatastrofe die Nederland lijkt te hebben veranderd in een schandelijk schaamteloze bondgenoot van de duisternis. De morele donkerte rond haatdragende figuren als Marine Le Pen en Victor Orban. En ook Donald Trump. Vergeet nog bijna Robert Fico in Slowakije. De positie van Rutte om de NAVO te gaan leiden is er verondersteld niet beter op geworden. Met hem, Rutte, zou het anders gelopen zijn voor de VVD en het land. Een land dat nu bezig is zichzelf op te heffen.

Ik sta op en doe het Journaal van acht uur uit. Voorlopig even geen tv meer, hoor ik mezelf vol walging zeggen. Een man die gedijt bij chaos en amusement als nieuwe premier? Weg ermee. Geen spat beter dan de platte lolbroeken van Veronica Inside. Die verdienen ook nooit meer een verkiezingsdebat.

‘Nee, wees maar niet bang. Je mag hier zijn. Dit is binnenkort ook jouw vaderland. Ik sta garant.’ Het komt er met volle overtuiging uit. Ik ga op zoek naar ‘Een wereld van vreemden’ van de wereldberoemde Zuid-Afrikaanse schrijfster Nadine Gordimer.

Onzeker: ‘Ik heb toch een verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd? Ik hoor er toch al een beetje bij? Ik doe zo mijn best.’

‘Volgende maand word jij bij de gemeente verwacht voor je paspoort. Je zit ijzersterk in de procedure. Je bent al bijna niet meer staatloos.’

Op social media vieren scholieren en studenten, haar leeftijdsgenoten, uitbundig en lichtzinnig, ja dat laatste vooral, de uitslag van de verkiezingscatastrofe. Verwend tot op het bot. Jongelui , gesjeesd in hun denken, met het glas champagne in de hand. Ze feliciteren elkaar. Brengen een toost uit op… Op wat eigenlijk? Zouden ze het eigenlijk wel weten? Populisten hebben niet eens eenvoudige oplossingen voor grote problemen, het ontbreekt ze aan oplossingen. Het is retoriek. Waarom moet ik toch steeds zo denken aan het Duitsland van de jaren ’30? En aan meer, aan nog veel meer. Die brallerige propaganda. Er met open ogen intuinen. De gelijkheidsparagraaf naar de prullenbak.

‘Johan, mag ik hier niet meer zijn?’

‘Ik zal je eens wat anders laten zien. Geef me mijn laptop eens. Demonstraties van oprechte democraten in Utrecht en Amsterdam. Zie de beelden. We houden elkaars hand vast hoor, geef je hand maar. Timmermans en Jetten (‘Weet jij trouwens naam en adres van zijn kapper?’) gaven gisteravond het goede voorbeeld.’

En ja, toegegeven, heel veel anderen niet. Die mevrouw de draaitol van de VVD niet, nee. Die mevrouw zonder enige zelfreflectie. Die mevrouw met teveel eigenwaan. In het couturierspak genaaid door Zadelhoff en zijn ondernemerskornuiten. Die mevrouw van die deur en een kier. De allergrootste stommerik van deze verkiezingen.

En ook niet die andere draaitol zonder ballen die hard bezig is zijn reputatie naar de gallemiezen te helpen. Het verlegen beverige piepkuiken uit Enschede dat al meteen na de verkiezingscatastrofe stond te hjjgen om over schaduwen heen te springen. Schaduwen? En anders moest hij altijd erg lang nadenken over een antwoord. Oude wijn van het CDA in nieuwe zakken. Een bekend staaltje glibberig CDA. Wrok lijkt nu zijn voornaamste drijfveer.

Wat gaan die twee nu doen, die mevrouw die zoveel afweet van gezinshereniging en daar nu zo slecht mee omgaat? Verloochening. En die meneer die de vorige dag nog zo hamerde op de grondwet? Gaat de ambitie met het tweetal aan de haal, omdat het land nu eenmaal bestuurd moet worden, wat dit ook tegenwoordig betekenen mag, of houden ze hun slappe rug nog een beetje recht en gaan ze voor de fundamentele mensenrechten in een land dat behoort IN te sluiten en niet UIT?!

‘Nee, jij bent veilig in Nederland hoor.’ De domheid en ongeletterdheid regeren. De platitudes doen hun verwoestende werk.

‘Weet je, zodra het kerstvakantie is, laat ik je een dagje Brussel zien. Als beloofd. De beloning voor je harde studeren. We gaan samen eten in de beroemde Beenhouwerstraat van Brussel, het is daar net Parijs. Eén en al restaurantjes daar. Ik moet aan Ellen denken, weet je, we hadden daar zo’n mooie voorjaarsavond. Volgens mij was ik in Brussel voor stagegesprekken. We hadden studenten voor praktijkervaring bij de EU gestald. En we gaan ook naar de befaamde Belgische universiteitsstad Leuven. Gewoon een kijkje nemen. En daar zeggen we niet dat we uit Nederland komen.’ 

Als het moet dan laat ik haar daar in Leuven haar studie voortzetten, bedenk ik. Maar ik houd mijn mond. De Belgen gaan immers binnenkort ook stemmen. Wel vertel ik haar van Andere Tijden en de studenten van toen. De Sorbonne in Parijs, Daniel Cohn-Bendit, ik vertel haar van Leuven, van het Maagdenhuis in Amsterdam, ik vertel over 1968. Ik vertel als een Ouwe Lul uit een Antiek Tijdperk dat ik nog eens ‘Johnson Moordenaar’ schreeuwde. Ik vertel over de jongeren van mijn tijd. Met trots. Ze waren progressief. Ze waren links. Die jongeren vertoonden zich niet met De Telegraaf, welnee zeg. De Telegraaf, die stak je in de fik. Bij iedereen hing Che Guevara aan de muur. Er waren wel wat rechtse jongeren, maar daar was meestal al vroeg iets mee mis. Ze werden graag officier of onderofficier als ze voor hun nummer in militaire dienst moesten.

‘Wat was jij, Johan? ‘Niks. Manschap. Kanonnenvoer, noemden we het. Ik begon als soldaat en werd uiteindelijk soldaat-1. Het stelde niks voor. Mijn grootste verdienste in dienst was het schrijven van sollicitatiebrieven voor een aantal van mijn zestien kamergenoten, omdat ik hbs had. Ik zat tussen fantastische vrachtwagenchauffeurs. We sliepen in stapelbedden, vandaar zestien op een kamer. Ik heb het er eigenlijk wel naar mijn zin gehad. Ik geloof dat ik nog drie weken korporaal ben geweest. Maar wegens een incident, waarvan ik me niets meer kan herinneren, is die streek mij afgenomen. Werd ik weer soldaat-1. In die tijd was het geen verdienste om carrière te maken als dienstplichtige. We waren in de sfeer van Boudewijn de Groot, je weet wel, die man die we zagen op de Indië-herdenking van dit jaar op Bronbeek.’

De jongeren beklommen de barricaden. Nu zijn ze conservatief, rechts en ultrarechts, misschien zijn ze wel helemaal niets, verlummelen ze hun tijd met kromme vinger op een mobieltje, missen ze solidariteit. Ze zijn onverdraagzaam, ze leggen de Grondwet naast zich neer, als ze al weten wat die inhoud. Huisvesting is een enorm probleem, maar die los je niet op met tegenstellingen tussen bevolkingsgroepen aan te wakkeren. Wilders brengt geen beter Nederland. In geen enkel opzicht. En ik zeg haar dat ik mijn hart vasthoud. Ach, de revoluties. Ach, Praag en Portugal, heette het daar niet de Tulprevolutie? Nee, het was de Anjerrevolutie van 1974 tegen Salazar. Tulprevolutie was Kirgizië, als ik me niet vergis. En Praag, dat was inderdaad ook 1968. Dubcek. Ik was in november 1989 in Praag op een persconferentie van hem en Vaclav Havel. Havel? Ja Havel! Google hem maar eens!

Ze luistert. Ze houdt van luisteren. Ze wil de verloren jaren van de burgeroorlog in Syrië inhalen. Ze heeft geen tijd te verliezen. Haar studieboeken, haar bureautje, de leeslamp erboven. Een stichting helpt haar. Ze is die stichting intens dankbaar. Ze draait elk dubbeltje een paar keer om. In Syrië deed ze haar middelbare school bij bominslagen en luchtalarm. Vaak werd de studie voor langere tijd onderbroken. Bovendien werden Koerdische meisjes tegengewerkt. Ze kijkt naar College Tour, naar EenVandaag, naar Lubach en naar Buitenhof. Pulp is aan haar niet besteed. In amusement en chaos gedijt ze niet. Intellectueel heeft ze een honger die niet te stillen lijkt.

Ze staat op eenzame hoogte, denk ik wel eens. Wat doet het leven met je in je jonge jaren. Geen door-en-door verwend meisje. Niet door haar ouders naar de ogen gekeken. Daar was in de oorlog geen tijd voor. Ze beleefde Gaza in het noorden van Syrië. Ze krijgt een mailtje. Van de gezamenlijke organisaties voor vluchtelingen. Ze leest ‘m voor. Niemand hoeft zich zorgen te maken, staat er ter geruststelling. ‘Er is nog rechtvaardigheid in Nederland en: 1 op de 4 Nederlanders heeft een verkeerde man gestemd, maar 3 op de 4 waren zo wijs dat niet te doen.’

Ook de Raad van Kerken en het Contactorgaan voor Moslims zijn van slag. De moskeeën dicht? Hoofddoeken verboden? Inperking van de vrijheid van godsdienst en van meningsuiting? Worden de media aangepakt? Journalisten werden tuig van de richel genoemd. Als die geblondeerde meneer zijn woorden waarmaakt beleven we nog boekverbrandingen. En 2,3 Nederlanders liepen als slaapwandelaars het stemhokje in. Later zal Youp van ’t Hek de jongedame van de VVD vergelijken met een louter oneliners spuiende cassière van het Kruidvat. Een mailtje van Diana. Eén diepe zucht. En een illustratie meegestuurd. Een ontgoochelde Arabier in zijn nette pak bij zijn schoorsteenmantel met een rolkoffertje, klaar voor vertrek. Nog even de kaarsen uitblazen. De petitie tegen een ultrarechtse premier in Nederland van de organisatie Avaaz (wereldwijd zeventig miljoen leden) wordt binnen enkele uren door meer dan 50.000 Nederlanders ondertekend. We blijven niet achter.

‘Vertel me nog eens welk cijfer je vorige week had voor je toets psychologie.’

Dat montert op. De glimlach bij een kop thee. Een 9.5 voor al die uren boven op haar kamer aan het bureau. Ze wil arts worden en als arts veel terugdoen voor de veilige haven die Nederland voor haar bleek na tien traumatische oorlogsjaren in het Syrië van Assad.

Nog een keer dat cijfer?

‘Houd je daaraan vast, meisje. Opdat je weet dat de liefde het altijd wint van de haat in de maatschappij.’

****

Hallo Johan!

Nee, gehuild heb ik niet. Wel gevloekt. VVD had het grootste reclamebudget. Dankzij die Zadelhoff. En een andere zakenman (goed voor twee ton) die met zijn arbeidsbureau migranten naar Nederland haalt. VVD is geen volkspartij maar een ondernemerspartij. Natuurlijk een volkomen verkeerde strategie van de VVD. Het kabinet laten vallen over asielmigratie, (met Yesilgöz aan het roer), was een cadeau voor Wilders. In de overwinningsspeech van Wilders, in een kroeg in Scheveningen, zei hij toch echt zoiets dat de ‘Nederlanders nu weer op één kwamen’. Impliciet weer een uithaal naar allochtonen. Omtzigt c.s. is CDA 2.1 (BBB 2.0). Glibberig.

Wilders als premier is onmogelijk. Een flater in diverse buitenlanden. We wachten af. Op betere tijden.

Groet, Jan van Ewijk.

Gaza heden. Woorden overbodig. En vereist dit geen solidariteit? Het aanzien van Nederland in vele buitenlanden? In België en Duitsland bijvoorbeeld? Aangetast tot en met. Maar wat kan het ons schelen.

Goede morgen Jan.

De gedetineerden in ons land eisen via hun vakbond, of hoe ze dat in hun kringen ook noemen willen, een eigen stemlokaal in de bajes voor de komende verkiezingen. Dan zijn ze van die volmachten af. Kijk, dat is nou verdraaid leuk nieuws om de dag mee te beginnen! Ik snap die gevangenen wel. Een crimineel in het Huis van Bewaring geeft een andere crimineel een volmacht en is er toch niet helemaal gerust op dat die vriend van buiten ook inderdaad op de SGP (of zo) stemt. Criminelen voor zekerheid, tegen het risico op stemfraude, tegen bedrog. Dus mogelijk krijgt Nederland als eerste land ter wereld stemlokalen in de gevangenis en ik ben benieuwd door wie die stemlokalen bemand zullen gaan worden. Door de hoofdschuldigen van de Toeslagenaffaire? Dat drietal van de mondkapjes? Het is een belangwekkend onderwerp, de gedetineerden in Nederland die er niet zeker van zijn wat er met hun stem voor de verkiezingen van deze maand gebeurt. Uit beeld geraakte advocaten genoeg.

Soms staat een cultuur – jij Volkskrant, ik NRC – tussen ons in. Doet niets af aan de onderlinge waardering. Laat ik in onze correspondentie over de verkiezingen vandaag eens zó beginnen: als ik destijds wat meer op Rutte had geleken dan zou ik nooit bij de kantonrechter zijn aanbeland. Donkere maanden rond de eeuwwisseling. Eruit gekegeld door een vijfde colonne. Het was zó onverdiend. Maar ik had Ellen. Anker. Een top wijf, zoals je zo prachtig schreef. Belangrijker dan mijn carrière, hoe belangrijk ik die ook vond. De flair van Rutte, en het alles van zich laten afglijden, is soms jaloersmakend. Een evenwichtskunstenaar die geen vangnet nodig heeft. Dansen op het slappe koord. Appeltje mee de kermis op. Dat wil elke man. En elke vrouw wil op Dilan lijken. Mannen wensen haar op hun sofa. Ze kan kiezers bekoren. Die trekt ook stemmen van mensen die van de Voedselbank leven. Net als Rutte. Kiezers tuinen er met open ogen in. Het televisietijdperk. Beeld, stem en dan even niks. En pas daarna de boodschap. Die boodschap is waardeloos. Daar zijn wij het snel over eens. Ik zag Dilan afgelopen zondag in Buitenhof. Het leek wel of ze haar pyjama nog aan had. Het was iets heel duurs. Satijn of zo. Prachtige kleding van dichterbij die paste bij de herfst en het begin van de wintertijd. Dat bekoort. Daar lopen niet alleen Wassenaar, Heemstede en Laren mee weg. Veel mensen willen zijn zoals Dilan, en door op haar te stemmen zijn ze het ook even. Maar ze sluit de antirechtstatelijke en antidemocratische PVV niet uit voor een door haar geleid nieuw kabinet. Je zou haar…

Je hebt het over die resolutie. Je had het over de VN. Ik beluisterde gisteren bij Kockelmann op de radio Jaap de Hoop Scheffer. Ik neem die man bloedserieus. Beminnelijk. Afgewogen. Goed en duidelijk spreker. Hij had het er ook niet makkelijk mee dat Nederland zich van stemming had onthouden. Maar hij neigde naar ‘beetje terecht’. En hij had goede en heldere argumenten. Zelf zou ik dik voor hebben gestemd. Daarover geen misverstand. En toch. Het is niet zwart-wit. Gaza is niet zwart-wit. De meeste Nederlanders zouden anders hebben gestemd in de VN, schrijf jij. De meeste Nederlanders gaan bijkans ongeletterd door het leven, Jan! Die verdiepen zich niet in onderwerpen. Een hoog emo gehalte. Van der Gijp. Stipt Maarten van Rossem in zijn meest recente boek terecht aan. Er wordt niet gelezen. Geen kennis van de geschiedenis. Geen contouren. Ajax en showbizz. Je ziet het ook in het achterna lopen van populisten. Die daverende verkiezingswinst van Van der Plas ineens. Eerder de charlatan Baudet. De Minerva uil. Nog eerder Rita Verdonk. De doorgewinterde Jaap de Hoop Scheffer gaf aan dat er rafelranden aan die resolutie zaten. Er ontbraken twee essentiële elementen, en die stipte hij aan. Vanuit zijn perspectief. Hier was geen kletsmajoor aan het woord. Jaap de Hoop Scheffer deed niet aan versimpeling. Lees trouwens ‘Mijn Beloofde Land’ van die Israëlische journalist en mensenrechtenactivist. De ontstaansgeschiedenis van Ein Charod. De Israëli vechten vooral ook tegen hun eigen verleden. De pogroms, hun trauma. Ik refereer ook aan Buitenhof van afgelopen zondag. De rabbijn en de vertegenwoordiger van de Palestijnen. Ze omhelsden elkaar voor de camera, grepen elkaars hand.

Overigens bleek uit het Kamerdebat over die resolutie dat het parlement in meerderheid op de lijn zit van het demissionaire kabinet. Dus ja… Zolang nog zoveel mensen op BBB en PVV stemmen, moet je over ‘DE Nederlanders’ je twijfels hebben. En als Baudet straks de kiesdrempel weer haalt nog meer. En evenzeer waar het de peilingen betreft. Nederlanders klagen, ook in de achterstandswijken. Maar stemmen ook daar doodleuk de VVD. Je bent nu eenmaal niet louter via de rijken de allergrootste. Daarom ook: alsjeblieft geen verruiming van de referenda. Niet te veel, liever minder, volksraadplegingen. Misschien wel helemaal geen referenda. Wij kiezen de Kamer en de Kamer moet zijn verantwoordelijkheid nemen. Op basis van inhoud. Van expertise. Je zou een enorme verkiezingsnederlaag voor de VVD mogen verwachten, maar het tegendeel is in Nederland waar. Het is als wat ik jarenlang geroepen heb op mediatrainingen: 1. het plaatje, 2. de stem, 3. beide, en dan pas 4. de boodschap, dan pas telt de boodschap. Rutte beheerste de punten 1. en 2. tot in heel zijn vezels. Tot in de diepste krochten van zijn wezen. Fietsen door Den Haag in tijden van nood, appeltje, spijkerbroek, losjes, je vrolijke achterneef, en een overtuigende stem daarbij. Zo lekker volks. Nederland als een vaasje. De linkse fusiepartij had een ander uithangbord moeten presenteren. Een Dilan, een sexy dame met vlotte babbel op naaldhakken en in een oufit van een couturier. En interviews in haar woonkamer van Ikea en wijlen Jan des Brouvrie. Dat trekt stemmen. De westerse maatschappij van nu met social media. De aaibare vlotte premier. Overigens geloof ik wél in de bebaarde Limburger – na Den Uyl zeker qua beeld en stem de nieuwe Sinterklaas van links – die ze uit Brussel hebben laten overkomen. Ik denk ook dat hij het internationaal net zo goed zal doen als Rutte. Anders dan Omtzigt. Omtzigt bij Biden? Zie ik niet zo. Dilan daarentegen weer wel.  Rutte en Yesilgöz verstaan de kunst elk milieu naar hun hand te zetten. Lees De Telegraaf en realiseer je inderdaad de intrinsieke hetze van dat pamflet tegen links.

Die Dilan van de VVD wordt de nieuwe premier. Wel eerlijk verdienen, niet eerlijk delen – daar stemt Nederland over drie weken in meerderheid op. Niet eerlijk delen. Daar stemt zelfs de Nederlander van de Voedselbank op. Het Journaal liet eergisteren een kakmadam uit Laren zien over de vermogensbelasting. Dat beeld van die poederdoos, dat zei alles. De miljonairsvrouw wist bij God niet waar het over ging. Meer belasting betalen over het fortuin dat haar man met eerlijk en hard werken bij elkaar had gejat? Dat is het enige wat me bij Dilan Yesilgöz interesseert. En haar migratiestandpunt. Misselijkmakend. Mij interesseert niet dat ze bij de SP begon. Niet dat ze wel of niet voor GroenLinks in een belstudio zat. Een callcenter. Al bleek GroenLinks zich dat niet meer te kunnen herinneren. En ik zie niet in waarom wij haar een opportunist zouden moeten noemen. Voortschrijdend inzicht en de tijdgeest, zo ziet ik het. Ook al ben ik het met dat voortschrijdend inzicht niet eens. En de tijdgeest is de mijne niet. Het leven heeft ook voor Yesilgöz niet stilgestaan. Wat voor een Nederland staat zij voor? Ze verstaat tot nu toe de kunst geen fouten te maken. Ook niet afgelopen zondag in Buitenhof met lastige vragen over Gaza en zo meer van Twan Huys. Ze liep op eieren maar ze bleven allemaal heel, die eieren. Knap. En ja, bij de vraag in een verkiezingsdebat waar haar liever is, de VVD of Ajax, is het binnen een seconde AJAX! Ze schrikt van de snelheid waarmee ze het heeft gezegd, slaat een hand voor haar mond en giert het uit. Mediageniek gewoon. Naturel. Kwaliteiten.

Doodziek word ik overigens, een zijstap, van al die anonieme verklaringen van mensen die in hun werk waarschijnlijk herhaaldelijk steken lieten vallen, of die te beroerd waren het ene been voor het andere te trekken. Meelifters op de energie van anderen. Ondermijning, klagers. Zo’n rapport over Arib bijvoorbeeld. Schande. Van één of ander tweederangs amateur onderzoeksbureau. Was het gisteravond roerend eens met Johan Derksen, zoals wel vaker. Je moet niet in de val trappen van anonieme bronnen. Als je te klagen hebt, komt er dan publiekelijk voor uit met naam en toenaam. Dit noem ik het Berghuis-scenario. Ik vind het vals, achterbaks, laf. Arib was een goede Kamervoorzitter. Dat bleef in het rapport onderbelicht. Misschien was ze wel mede zo goed omdat ze haar op haar tanden had. Zachte heelmeesters maken stinkende wonden. Zwakke leidinggevenden brengen de boel om zeep. En die Bergkamp was natuurlijk een volslagen nitwit. Een kermisklant, die Vera Bergkamp. Probeer vandaag de dag maar eens een personality te zijn, ze slachten je. Anonieme bronnen zouden niet moeten gelden, tenzij de bronnen in levensgevaar komen als hun naam breed uitgemeten openbaar wordt. Doet me aan jaren geleden denken. Ik was adjunct en redactiechef bij Wolters-Kluwer. Ik werkte me een slag in de rondte. Van de abonnees kreeg de krant een waarderingscijfer 8. Dat was een 5 toen ik aantrad. Ik had ook te maken met een vijfde colonne. Die gasten waren levensmoe. Ik duldde hun gegaap niet. Het waren geen journalisten. Ze hadden er niets mee. Het waren ambtenaren op een redactie. Ze gingen bij de directie over mij en de hoofdredacteur, ook hem, klagen. Ik schoot zo nu en dan uit mijn slof. Ik maakte bang. Nee, ik was bevlogen. Er kwam een onderzoeksbureau. De intriganten voelden zich serieus genomen. Fluistergesprekjes achter gesloten deuren. Anonieme smaad. En de hoofdredactie legde het loodje. Dat werd de kantonrechter. Die stelde me in het gelijk. Uitspraak: ik kreeg een vol jaarsalaris mee. Maar wat vond ik die val bij Wolters-Kluwer erg voor Ellen. Eerder voor haar dan voor mij. Oneerlijkheid heeft veel impact op je persoonlijk leven en dat van de persoon die onvoorwaardelijk van je houdt. Er is geen tweede Ellen. En zo leef ik met Arib mee. En met haar familie.

Iets anders, totaal anders. Kwam eerder vanmiddag terug van station Breukelen, Helin ophalen. ‘Zullen we oliebollen kopen’, glunderde ze. ‘Zo lekker Johan, en ook voor Berivan?’ Dat is de andere Koerdische die ik les geef. Die Helin. Zó ontwapenend. En als je dan die oorlogsverhalen hoort. Die gevangenis in Syrië. En zo jong nog. vijftien jaar en in een kerker van Assad. Gepakt op haar eerste vluchtpoging. Geen besef van tijd, van dag en nacht. Ja joh, en dan sta je in Vleuten voor die oliebollenkraam en komen de herinneringen aan Ellen weer volop boven. Aan die zondag bijvoorbeeld dat ik het niet meer met haar redde. De Lewy Body. De paranoia. Ik was kapot en bracht haar via Vleuten verslagen en boos tegelijk – ontredderd in feite – terug naar het verpleeghuis in Nederhorst den Berg. Maar bij de oliebollenkraam van Vleuten wilde ik al dat Ellen bij me bleef. Het werd al een beetje donker, de kerstverlichting van het winkelcentrum.  Ik hield zo verschrikkelijk veel van haar. ‘Zullen we oliebollen kopen, Ellen, en weer naar huis gaan, zullen we het gewoon weer proberen?’ Ze was ziek. De parkinson had haar ook Lewy Body bezorgd, ze kon er niks aan doen. Oliebollen gekocht en weer samen terug naar huis. Wintertijd. De kaarsen aan. Muziekje. Oliebollen. Het huiselijk geluk bovenal. Nog altijd samen. Crises doorstaan als geschetst met dat rapport van die vijfde colonne. Ik was nog altijd iemands liefste. De oliebollenkraam ook op Oudejaarsdag in 2009. We kwamen terug van het Diaconessenhuis. Ellen werd onderzocht. De diagnose parkinson kwam een week later. Maar 31 december 2009: in de rij voor oliebollen bij de kraam op het dorpsplein van Vleuten. Ik voorvoelde onheil, maar stopte het weg. Ellen evenzo. Die kraam in Vleuten heb ik heel lang gemeden. Vandaag niet. Afijn, sterk zijn. De potjes appelmoes in de supermarkt. Ook zoiets. Ze waren niet aan te slepen om Ellen te helpen soepel haar dagelijkse medicijnen te laten innemen. De potjes appelmoes pijnigen me nu.

Bij Dilan denk ik dikwijls terug aan Ellen. Daarom waarschijnlijk ook mijn milde toon. Zeker ook de oliebollen stemmen me mild.

Beste Jan (van Ewijk):

Bedankt voor het toezenden van dit artikel. Waar ik overigens niet zo stuk van ben. Ik ben geen fan van Dilan Yesulgöz. Maar ook geen fan van het door elkaar husselen van journalistieke genres. Er is nieuws en opinie. Je hebt portretten en necrologieën en je hebt columns en blogs. Voor een portret vind ik het artikel over de lijstaanvoerster van de VVD nogal tendentieus. Het ademt een beetje (een beetje veel eigenlijk) de sfeer van de Volkskrant. Zo van: ik deug, de ander niet. Het zit ‘m in het woordgebruik. De eenzijdige belichting ook. Open deuren. Clichés. De politica streng en gracieus? Wat is daar mis mee? Kip, friet en appelmoes, wat is daar mis mee? Hoge hakken en mantelpakjes. Wat is daar mis mee? Wat is daarvan de relevantie? Het is de vooringenomen ondertoon.

Die Botje schrijft wat links graag wil lezen. Hij interviewt uitsluitend personen die binnen zijn raamwerk vallen. Alles binnen zijn eigen kaders. Dilan is een frisse wind, alleen komt die wind helaas uit de verkeerde hoek. Wat kan mij die ouwe SP’ers nou schelen. Die verliezen elke verkiezing en dat zal toch wel een oorzaak hebben. Mijn Ellen was vroeger bij de Dolle Mina’s. Daar was later weinig van terug te vinden. Ook Ellen was van de hoge hakken en mantelpakjes. Ook zij was gracieus. Ze brak met het Leger des Heils. Wat was daar mis mee. Ellen ging voor nagellak en lippenstift. Dilan, lees ik, zette zich later af tegen de linkse SP waar ze had rondgekeken. Nou en? Een ommezwaai overkomt toch elk mens waar een beetje leven en avontuur in zit? Ik zie die Dilan liever dan mevrouw Van der Plas. Snedig en sprankelende lach bij Dilan – wat is daar mis mee? Misschien zou links zich daar met zijn dogmatisme vaker van mogen bedienen. En als Dilan zich in linkse kring te vaak een slachtoffer voelde, mag ze dat toch uitspreken. Dat is haar volste recht. Misschien is het ook wel zo. Ik kan me daar ook wel iets van voorstellen. Moet je daarvoor een oorlogsvluchtelinge op kamers hebben genomen? En zes jaar lang een andere oorlogsvluchtelinge als verzorgende van je vrouw hebben gehad? Ze houden niet van zielig doen en te worden gepamperd. De American Dream van ons vroeger, de European Dream van een bootvluchteling nu. Woonde ze een paar maanden bij haar moeder op het KNSM-eiland in Amsterdam? Wat interessant, jeetje!

Die Dilan toch, woonde toen ze ziek was een paar maanden bij haar moeder! Op een eiland in Amsterdam nog wel! Ik vind dat met dit artikel geen faire journalistiek wordt bedreven. Het is de teneur. Die van een overloper. Het is een puzzel leggen en alleen die stukjes willen gebruiken die van pas komen voor de teneur. Dilan heeft onmiskenbaar statuur. Ze was goed in de Amsterdamse gemeenteraad. Ze heeft zich een uitstekende minister op misschien wel het zwaarste departement getoond. Ze maakte het uit met een strenggelovig Nederlands-Marokkaans vriendje (al verjaard!) die begon te bidden als zij een wijntje nam. Nou en? Wat is daar mis mee? Liever een glaasje dan spruitjeslucht. Of dat bidden dat niks uithaalt. Voortdurend die kletskoek aan irrelevante details. Het is het kinderlijk inkleuren. Iemand stempelen. Story en Weekend. De ouders van Dilan werken niet mee aan interviews. Nou en? Mogen ze. Heel verstandige ouders.

Het is zo opgeschreven dat de connotatie overheerst. Ouders gescheiden. Ja en? Wat is daarvan de relevantie? Dit verhaal lijkt op afbreuk te zijn afgestemd. Contraproductief voor Timmermans (die inderdaad niet op naaldhakken loopt). Die zal (met of zonder mantelpakje) met deze leuterpraat niet blij zijn. Ik ga niet op deze fraai uitgedoste vrouw stemmen. Niet op Yesilgöz. Op geen enkele gegadigde van de VVD. Al verschijnen ze in een bananenrokje. Want de VVD sluit de PVV niet bij voorbaat uit. Om maar eens iets te noemen. Bovendien heeft de VVD voor een maatschappelijk trauma gezorgd. En wie benoemt zo’n Henk Kamp nou tot erelid. Hoe verzint die VVD dat! Ik ben het bijna altijd met de VVD en de allerrijksten oneens. Onvoorwaardelijk achter Israël? Oh ja? Proportionaliteit is een leeg begrip geworden. Internationaal Humanitair Oorlogsrecht evenzo. Daarop valt ook de politica te beoordelen. Tweedeling in de maatschappij, de VVD staat garant. De VVD blijft ook voor de monarchie. Wil handhaven dat die klanten geen belasting betalen. Verzwijgt het vermogen van de Oranjes. Kijkt de andere kant op waar het de bij elkaar gejatte kunstschatten betreft die nu te zien zijn in Gouda, als ik me niet vergis. Ik vind er niks verkeerds aan dat iemand haar weg zoekt in het Nederlandse politieke krachtenveld. Een heel belangrijk punt is dat LINKS de kwalijk riekende reputatie heeft heel slordig met de eigen mensen om te gaan. Arib is er weer een voorbeeld van. Die mevrouw op plek 17 van de huidige kandidatenlijst van de fusiepartij. Maar er zijn veel meer voorbeelden te geven. Vooruit: Samson, Asscher, Cohen, Van Thijn. Tissues. Pedaalemmerwerk.

Te vaak is gebleken dat het klimaat en de onderlinge verhoudingen binnen de VVD zodanig waren, en zijn, dat de PvdA daar nog een puntje aan kon, en kan, zuigen. Helaas, stel ik. Ik zou me dus heel goed kunnen voorstellen dat er nog andere motieven zijn voor aansluiting bij de VVD. Egards en zo. Omgangsvormen. Niet die dogma’s. Dansjes om een boom op padvindersdag. Niet dat gelijkhebberige. Grijstinten zien. Wat dat betreft zou ik zelf ook meer bij de VVD passen. Het glas in de hand. Geen geitenwollen sokken. Lachebekjes bij de liberalen. Ze draaien elkaar geen poot uit. Ze houden de rijen gesloten. Thorbecke. Liberalisme. Geertsema, Molly en zijn vrouw. Frits Bolkestein: eerbiedwaardig. De Nelie Kroes-look? Schitterend toch. Die look had mijn Ellen ook. Maar als bekend: ik stem uit overtuiging -en zeker ook vanwege migratiestandpunten – op de groen linkse fusieclub. Maar ik voorspel je dat Dilan premier wordt. En op buitenlandse reizen zullen de huwelijksaanzoeken binnenstromen. Maar ze is al getrouwd. Met iemand die bij Ajax zit, de nummer laatst in de eredivisie. Ze was een zeer sterke minister van justitie. Op die post zou ik haar graag zien terugkomen. Het mag best een beetje rechtlijnig. Ze krijgt de premierbonus. Een pitbull? Ach, weer zo’n cliché. Een man moet dat zijn, voor een vrouw dus een diskwalificatie. Ze werd ook al een opportunist genoemd (hoezo?) en kittig. Kittig? Een woord dat in de radio-uitzendingen van Frits Spits op de zaterdag past. bij het thema ‘Vergeten woorden’.

Kittig? Zoeken we even op. Dus modern, modieus, parmantig, vlot en kek. Zo iemand is een prachtig affiche. LINKS moet uitgaan van zijn eigen kracht. Dikke buik en nauwelijks passend op één stoel. Onvervoerbaar in een vliegtuig. Frans Timmermans dus. Met baard. Ook een voormalige bootvluchtelinge maakt in haar leven een ontwikkeling door. Die Dilan was aanvankelijk zoekende. Wat niet wegneemt dat het jammer is – dood- en doodzonde – dat ze bij de VVD zit. Het valt ook niet te rijmen met haar achtergrond. Maar dat zou ook zo zijn als ze niet op naaldhakken liep en in mantelpakjes. Als ze niet gracieus wa en kittig, en haar ouders nog bij elkaar waren. Was ze maar de nummer 1 van GroenLinks/ PvdA geweest, dan zou links de verkiezingen zeker winnen. Onevenwichtig stuk van Botje. Had ook een paar zeer positieve dingen van Yesilgöz gezegd. Die zijn er. Ze is zeer wel in staat het op rellen beluste gespuis in de Tweede Kamer te weerstaan. Beschaving kun je haar niet ontzeggen. Ik doel op meer.

Hallo Johan. Het artikel van Harm Ede Botje in Follow the Money. Ik lees je commentaar wel. Groet, Jan van Ewijk.

VVD-lijsttrekker Dilan Yeşilgöz zet in op hard rechts beleid. Ze sluit samenwerking met Geert Wilders niet uit, propageert een streng migratiebeleid en wil een zeer strenge aanpak van criminaliteit. Twintig jaar geleden was Yeşilgöz nog lid van de Socialistische Partij en keek ze rond bij de PvdA en GroenLinks. Een reconstructie van de lange weg die Yeşilgöz van links naar rechts maakte. Op een warme dag in september maakte Dilan Yeşilgöz haar opwachting in ‘de kippenschuur’ op de 17e-eeuwse buitenplaats Groenevecht in Breukelen. De kersverse VVD-leider en lijsttrekker was het stralende middelpunt van een bijeenkomst van potentiële donateurs voor de verkiezingscampagne. Gastheer was vastgoedondernemer Cor van Zadelhoff. Hij is een van de oprichters van de stichting Ondersteuning VVD (SOV), waar tientallen VVD-leden jaarlijks 4500 euro inleggen om de campagnekas te spekken.

Nadat afgelopen zomer het kabinet-Rutte IV viel, moest er extra geld worden ingezameld om de VVD ook na het vertrek van stemmenkanon Mark Rutte de grootste te maken. Op het menu die avond: kip met friet en appelmoes. ‘Dat eten we altijd als we daar een bijeenkomst organiseren,’ zegt Van Zadelhoff. Op wat Yeşilgöz die avond zei, wil hij niet ingaan. Wel meldt de zakenman dat hij van haar onder de indruk was. ‘Dilan heeft absoluut potentieel. Ze heeft charisma, ze doet het heel goed. De partij heeft de afgelopen jaren veel te veel compromissen gesloten en is naar links opgeschoven. Dilan gaat weer terug naar de oorsprong van het liberale gedachtegoed.’ Dat Yeşilgöz ook op de andere aanwezigen indruk maakte, blijkt uit de bedragen die de zakenmannen en miljonairs die avond neerlegden. Jan Dobber van beursbedrijf Optiver, horecaondernemer Won Yip, Rob Thielen van Waterland Private Equity, miljardair Marcel Boekhoorn en de Brabantse zakenman en PSV-bestuurder Robert van der Wallen stopten ieder vijftigduizend euro in de pot. Frank van Gool, man in bonis na de verkoop van zijn uitzendbureau voor arbeidsmigranten OTTO Work Force, legde zelfs honderdduizend euro in.

Dilan Yeşilgöz maakte een bliksemcarrière bij de VVD. Als raadslid in Amsterdam viel ze op door haar stevige standpunten over veiligheid en krakers, en was ze de initiatiefnemer van een verbod op straatintimidatie. Ze gaat immer goed gekleed, met hoge hakken en strakke mantelpakjes; de Neelie Kroes-look, zo schreef Het Parool in die jaren. ‘Streng en gracieus, zoals de liberalen het graag zien. Die krant noemde haar ‘de pitbull’ van de VVD in de gemeenteraad. De term is blijven hangen: door de jaren heen namen vrijwel alle kranten hem over. ‘Pitbull op de rechterflank’ (Trouw), ‘pitbull met empathie’ (de Volkskrant), ‘pitbull op pumps’ (AD). Ze werd vaste gast in talkshows, waar ze met snedige oneliners en een sprankelende lach de camera’s wist te vangen. In 2016 belandde ze in de Tweede Kamer en in het kabinet-Rutte III was ze korte tijd staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat.

De afgelopen twee jaar was ze minister van Justitie en Veiligheid. Ze hamert op het keihard aanpakken van zware criminaliteit naar Italiaans voorbeeld. Na de val van Rutte IV maakte ze bekend dat ze het leiderschap van de VVD op zich nam. Dat deed ze in De Telegraaf, waarmee ze de afgelopen jaren een warme band opbouwde – vooral met misdaadjournalist John van den Heuvel. Een paar dagen later baarde ze opzien door de deur naar de PVV van Geert Wilders op een kier te zetten. Cor van Zadelhoff is ervan overtuigd dat Yeşilgöz hoge ogen zal gooien bij de verkiezingen en over een paar maanden mogelijk in het torentje zit. ‘Ze heeft de capaciteit om het land te leiden, daar moet je zuinig op zijn.’

Yeşilgöz begon haar politieke carrière bij de Socialistische Partij, waar ze zich fel afzette tegen het asielbeleid van toenmalig minister Rita Verdonk. Verdonk, toen nog stemmenkanon voor de VVD, wilde uitgeprocedeerde asielzoekers op straat zetten. Actiegroepen en politieke partijen lieten vervolgens op 14 februari 2004 door het hele land van zich horen, verenigd onder de noemer ‘Van Harte Pardon’. In Amersfoort was Dilan Yeşilgöz de contactpersoon; ze organiseerde een demonstratie in die stad. Yeşilgöz was toen al vijf jaar lid van de SP, zat in het afdelingsbestuur en had asielzoekers en vluchtelingen in haar portefeuille. ‘Bestuurder word je niet zomaar bij de SP,’ zegt haar toenmalige medebestuurder Bets Beltman. ‘Dan moet je je wel actief inzetten. In april 2004 organiseerde Van Harte Pardon een demonstratie op de Dam onder de leus ‘Stop de uitzettingen’. Er sprak een Kamerlid van de SP, en er waren duizenden mensen, ‘waaronder vele SP’ers en vele Amersfoorters,’ rapporteerde het Amersfoortse afdelingsblad later die maand trots.

Naast het bericht over de demonstratie in Amsterdam stond een column van Dilan met als kop ‘Ik ben …… een vluchteling’. Yeşilgöz schreef daarin dat ze op 7-jarige leeftijd met haar moeder en zusje uit Turkije moest vluchten voor het Turkse regime en naar Nederland reisde. Haar vader, die al eerder via de bergen van Iran en Irak was gevlucht, was hier al. Waar ze als VVD-voorvrouw de nadruk legt op de beperking van de instroom van asielzoekers en daarvoor desnoods Europese en internationale verdragen wil aanpassen, bekommerde ze zich destijds vooral om het lot van mensen in asielzoekerscentra. Die werden volgens haar behandeld als ‘derderangs burgers’ dan wel ‘gelukszoekers’. ‘Als wij vijftien jaar later waren gevlucht, zat ik nu nog in een AZC, wachtend op het moment dat ik gedeporteerd zou worden,’ schreef ze.

 Aan de keukentafel van huize Yeşilgöz zal het in 2004 vaak zijn gegaan over Rita Verdonk, de VVD en het asielbeleid – en niet in lovende bewoordingen. Moeder Fatma Özgümüs was in die jaren directeur van Vluchtelingen Organisaties Nederland (VON), die de belangen behartigt van in Nederland wonende vluchtelingen en migranten. En terwijl Dilan de demonstratie in Amersfoort tegen Verdonk voorbereidde, was Özgümüs verwikkeld in een hoogoplopend conflict met de minister. De bestuursvoorzitter van de VON was voormalig minister en PvdA-kopstuk Jan Pronk. Hij had bij het actualiteitenprogramma Nova en in dagblad Trouw gezegd dat Verdonks beleid neerkwam op het ‘deporteren van mensen’. Verdonk eiste tijdens een ontmoeting op het ministerie dat Pronk zijn woorden terugnam. Hij weigerde, en de minister verklaarde het gesprek voor geëindigd. De gemoederen liepen daarna hoog op en Özgümüs dreigde zelfs met een kort geding om de minister te dwingen alsnog in gesprek te gaan. De zaak liep uiteindelijk met een sisser af. Marcha Glaser kwam veel bij Dilan over de vloer, en bevestigt dat de familie Yeşilgöz thuis veel over politiek sprak. De twee raakten op de lagere school bevriend, ze zijn elkaar nooit uit het oog verloren. Een dubbelgesprek met de ‘hartsvriendinnen’ is opgenomen in de bundel Gewoon vriendinnen.

Vluchtelingenvrouwen en hun Nederlandse vriendinnen als changemakers in een gepolariseerde samenleving. ‘Doordat Dilan en haar familie veel hebben meegemaakt, reageren ze fel en zijn ze extra sterk,’ zei Glaser in dat gesprek. ‘Zij hebben het altijd over politiek, over wat er in de wereld moet veranderen.’ Yeşilgöz: ‘Er is onrecht in de wereld en daar kun je niet omheen. Ik kan me heel kwaad maken om onverschilligheid. Ik vind dat je moet weten wat er in de wereld aan de hand is.’ De vriendinnen vertelden over een vakantie in Bodrum, waar ze Israelische militairen ontmoetten die trots vertelden dat ze vrijwillig in het leger zaten. Yeşilgöz stapte meteen op.

 Yeşilgöz verklaart haar aanvankelijke keuze voor linkse partijen uit haar opvoeding. ‘De keus voor links, daar dacht ik niet eens over na, want mijn ouders waren altijd links georiënteerd,’ zei ze deze zomer tegen Trouw. Vader Yücel behoort tot de Koerdisch-alevitische minderheid. Zijn familie is afkomstig uit Dersim, in het noordoosten van Turkije. In 1938 kwamen in die streek duizenden alevieten om het leven bij een moordpartij door de Turkse overheid. Yücel Yeşilgöz (1951) studeerde rechten en werd jurist bij een linkse vakbond in een periode dat er in Turkije relatieve vrijheid bestond. Na een militaire coup in 1980 moest hij vluchten. Hij verbleef een aantal jaren in de bergen van Irak en Iran en wist toen naar Nederland te ontkomen. Hier maakte vader Yeşilgöz snel carrière. Hij werkte als criminoloog bij het Willem Pompe Instituut in Utrecht. Met hoogleraar Frank Bovenkerk schreef hij De maffia van Turkije (1998). Dat boek leidde destijds tot ophef. De Turkse overheid was volgens de auteurs betrokken bij de handel in verdovende middelen en een ‘belangrijk deel’ van de Turkse en Koerdische gemeenschap in Nederland was volgens de twee criminologen op de een of andere manier betrokken bij de drugshandel. Aan het boek werd zelfs een Kamerdebat gewijd.

 Tijdens haar lidmaatschap van de SP maakte Yeşilgöz een uitstapje naar de Jonge Socialisten (JS), de jongerenafdeling van de PvdA. Voor het JS-blad Lava schreef ze twee artikelen. Een ervan bespreekt een televisieserie over het leven van de Cubaanse revolutionair Fidel Castro. Hoewel de Cubaanse revolutie ontspoorde en Fidel en zijn regime elke criticus als vijand zagen, vond Yeşilgöz het moeilijk om Castro en zijn compañero Che Guevara uitsluitend als ‘moordenaars of dictators’ te zien. ‘De aanvankelijke doelen, het uitroeien van het kapitalisme en de macht teruggeven aan de arme bevolking, zijn in een wereld als deze bewonderenswaardig,’ schreef ze. Ook publiceerde ze in Lava een coververhaal: ‘Het falen van de medische zorg in asielzoekerscentra’. Daarin is een heldenrol weggelegd voor de organisatie die haar moeder bestierde. Het was immers Vluchtelingen Organisaties Nederland die al ‘geruime tijd’ de verantwoordelijke bewindslieden ‘attenderen op dit dringende probleem’, waarbij ‘misbruik [werd] gemaakt van de afhankelijke positie waarin asielzoekers verkeren’.

 In diverse interviews vertelt Yeşilgöz voorts dat ze ook ‘stage’ bij GroenLinks heeft gelopen. Navraag bij toenmalige prominenten van die partij levert niets op. Via een woordvoerder laat Yeşilgöz desgevraagd weten dat ze als vrijwilliger in een callcenter van GroenLinks werkte. Later zette Yeşilgöz zich stevig af tegen de linkse partijen waar ze heeft rondgelopen. Bij de SP ‘klikte het voor geen meter’. ‘Wat zien die mensen de wereld merkwaardig’, zou ze al binnen een paar weken hebben vastgesteld. Dat lijkt in tegenspraak met het feit dat ze zes jaar lid is geweest en er een bestuursfunctie heeft gehad. Linkse partijen namen haar niet serieus, vertelt ze in interviews, omdat ze een buitenlandse achtergrond had. ‘Ze zagen mij als een slachtoffer. Het was paternalistisch: we gaan je redden, maar niet te snel, want daar ben je nog niet klaar voor. Die houding zit diep bij links,’ zei ze in 2020 tegen de Volkskrant. Dat was bij de PvdA en bij GroenLinks niet anders. ‘Ik zag weinig verschil. Ik werd er anders bekeken dan ik mezelf zag.’

In de zomer van 2006 ging een hartenwens in vervulling: Yeşilgöz kreeg een baan als ambtenaar bij de bestuursdienst van Amsterdam. Maar al na een paar weken werd ze door een auto-immuunziekte geveld en moest ze een operatie ondergaan. Die zomer woonde ze bij haar moeder (haar ouders waren inmiddels gescheiden), op het KNSM-eiland in Amsterdam. En ze maakte het uit met haar vriendje, een streng gelovige Nederlands-Marokkaanse jongen. ‘Hij begon te bidden, als ik een wijntje dronk…,’ zei ze later in Trouw. Het was de zomer dat alles anders werd: relatie uit, naar Amsterdam verhuizen, nieuwe baan, heftige operatie ondergaan. Maar ze bleef bij haar politieke voorkeur. Patricia Collette, destijds senior bestuursadviseur bij de gemeente, zat in de sollicitatiecommissie. ‘Ik vond haar meteen pittig en kittig,’ zegt Collette. ‘Verder was het leuk om iemand met een SP-geluid aan te nemen in een PvdA-bolwerk.

Ze was jong, en daarmee een mooie versterking voor een team dat uit wat oudere collega’s bestond en het was vanuit het oogpunt van diversiteit goed om iemand met haar achtergrond aan te nemen.’ Indertijd had Amsterdam een links college van PvdA en GroenLinks, met Job Cohen (PvdA) als burgemeester. Yeşilgöz werkte voor wethouder Marijke Vos (GroenLinks) en hield zich onder meer bezig met prostitutiebeleid en de versterking van de positie van vrouwen in de stad. Een van de projecten die Yeşilgöz op zich nam, was contacten leggen met vrouwen die in gedwongen huwelijken vastzaten en die door hun echtgenoot en schoonfamilie gedwongen binnen werden gehouden. ‘Dilan was heel gemotiveerd, we hebben toen samen gekeken hoe we die vrouwen konden bereiken,’ zegt Vos.

Bij Yeşilgöz begon het in die jaren naar haar zeggen te broeien. In 2008 deed zich een incident voor, dat ze in een interview in 2015 gebruikte om te illustreren waarom ze zich niet meer thuis voelde bij links. Wethouder Lodewijk Asscher (PvdA) was op bezoek gegaan in Amsterdam-West, vergezeld van zijn adviseur Julia Wouters. Ze bezochten een straatcoach-project, en werden gevolgd door een journalist. Een van de straatcoaches weigerde Wouters een hand te geven. Dat voorval belandde in de krant en leidde tot een rel. Kon dit zomaar, werd burgemeester Cohen gevraagd in de raad. Ja, antwoordde Cohen, zolang hij zijn werk maar goed deed. ‘Verschrikkelijk vond ik het,’ zei Yeşilgöz in 2015 in Trouw. Asscher of Cohen hadden een streep moeten trekken, vond ze. Anders sta je toe dat een collega-ambtenaar vrouwen anders behandelt dan mannen. ‘Hij werd betaald uit gemeenschapsgeld en werkte met jongeren die hij ook weer dit gedrag aanleerde. Een overheid moet duidelijk stellen: dit is het land waarin jullie leven, hier zijn man en vrouw gelijk.

Julia Wouters, tegenwoordig coach, mediatrainer en veelgevraagd politiek commentator, herinnert zich dat Yeşilgöz op het stadhuis enigszins een vreemde eend in de bijt was. ‘We vroegen haar wel eens op dinertjes en dan vertelde ze dat ze door taxichauffeurs als hoer werd gezien, omdat ze als Turkse vrouw alleen op pad was. Dat soort verhalen waren ongewoon voor PvdA’ers, die het toch vaak opnemen voor de Turkse gemeenschap. Zij liet zien dat haar vrijheid werd beperkt.’ Over het bewuste incident denkt Wouters – hoewel ze Yeşilgöz graag mag (‘ik ben fan van haar!’) – toch wat genuanceerder. Zelf heeft ze ook liever dat er handen worden geschud, en vindt ze dat duidelijk en helder moet zijn wat wenselijk gedrag is. Maar waar Yeşilgöz zich een hardliner betoont, is Wouters rekkelijker. Ze noemt de coach ‘een bijzonder prettig mens die mij met alle egards behandelde,’ die zijn werk deed op ‘een manier waarvoor ik alleen maar bewondering kan hebben.’ Daarom wilde ze er destijds geen principekwestie van maken.

Wat vindt Wouters ervan dat Yeşilgöz dit voorbeeld aanhaalt als uitleg waarom ze zich niet langer bij links thuisvoelde? Wouters: ‘Dilan is succesvol bij gratie van het feit dat ze zich afzet tegen “allochtonen” en vrouwen. Haar boodschap is: Ik zie er dan wel uit als een Turkse vrouw, maar ik ben niet zo. Ze moet mensen geruststellen. Ze is hier strategisch opportunistisch bezig. Oud-beleidsadviseur Patricia Collette merkte gaandeweg dat Yeşilgöz haar koers aan het verleggen was. ‘Ze vertelde ooit dat ze Neelie Kroes had gesproken en dat ze wilde worden zoals zij. Daarmee maakte ze haar ontluikende sympathie voor de VVD voorzichtig bekend. Ik was verbaasd, omdat ik haar had leren kennen als SP’er.’

Het ergert Collette – net als de SP’ers in Amersfoort – dat Yeşilgöz in interviews steeds herhaalt dat ze in linkse kringen als slachtoffer werd gezien. ‘Daar was op het stadhuis echt geen sprake van,’ zegt ze. ‘Dilan profileerde zich als de dochter van een criminoloog en een directeur en never nooit vond iemand haar zielig. Ik vind dat ze dat frame uitbuit om te rechtvaardigen dat ze naar de VVD is gestapt.’ Collette zag niet alleen een jonge ambtenaar die zich inzette voor de emancipatie van de achtergestelde vrouwen, maar ook iemand die bezig was met haar carrière. ‘Ze was ambitieus en wilde werken op de dossiers waar de meeste politieke aandacht naartoe ging.’ Ze kreeg het dossier zorg en veiligheid onder haar hoede, en was betrokken bij de Top600: het prestigeproject gericht op veelplegers van overvallen, straatroven, woninginbraken, zware mishandeling en drugscriminaliteit. Het idee was om snel en consequent te straffen, maar dat te combineren met zorg. De Top600 was een initiatief van burgemeester Eberhard van der Laan.

Collette benadrukt dat Yeşilgöz niet direct voor de burgemeester werkte: ‘Die indruk wil nog weleens ontstaan in de media, typisch Dilan, jezelf net iets groter voordoen dan je bent.’ In die periode was Yeşilgöz bevriend met Firoez Azarhoosh. Hij zag hoe ze in deze jaren los kwam van haar linkse wortels. Zelf is hij lid van GroenLinks (‘ik doe ook wel eens dingetjes voor de partij’) en is onder meer betrokken bij het buurtinitiatief ‘Samen vooruit’. ‘Dilan is niet anti-migratie maar vooral tegen politieke islam,’ zegt Azarhoosh. ‘Ze vindt het vreselijk dat hier mensen komen die wel van de verworvenheden van Nederland profiteren, maar zelf niet willen veranderen en daarmee anderen onderdrukken. En ze verweet mij en anderen op links dat we geen stelling namen, maar betuttelen en pamperen. Zij vindt dat je keihard moet zijn en moet zeggen dat Nederland dit niet accepteert. Maar is dat de oplossing? Ik vind dat hard optreden niets oplost.’

Dit is de wereld waarin wij leven. Geen woorden voor. En toch. Toch maar proberen hier woorden voor te vinden. Oog om oog, tand om tand. Stond dat vroeger niet in de Bijbel? Ik kan ‘m niet raadplegen, ik heb geen Bijbel meer, al jaren geleden de deur uit gedaan. Van huis en haard verdreven. Vergelding? Grondoorlog? Moet alles in de Gazastrook kapot wat er ook maar kapot kan worden gemaakt inclusief de Palestijnse kinderlevens? Onze nieuwe minister van buitenlandse zaken Bruins Slot prevelde iets van proportionaliteit. Toen de interviewer haar vroeg wat dat precies voor de Nederlandse overheid betekende en waar haar proportionaliteit in Gaza lag, bleef de arme schat het antwoord schuldig. Het calvinistische (ARP) meisje Bruins Slot hakkelde een beetje. Liever een andere vraag. De staat Israël is in Gaza en op de Westbank een bezettende macht die een bezet volk opsluit in een concentratiekamp en daar naar believen gas, licht en water afsluit.. En als bezettende macht nu raketten afvuurt op een bezet volk. Fosfor, zo misdadig zelfs? De schrijfster en letterkundige Karin Amatmoekrim heeft in haar column voor NRC gelijk dat Israël spot met het internationaal recht. Onschuldige slachtoffers in Gaza. Volstrekt onschuldige burgerslachtoffers. Kijk naar het meisje op de voorgrond. Kijk er tien seconden naar. Lees van vredesactivist, journalist en columnist Ari Shavit ‘Mijn beloofde land’. En van Ronen Bergman ‘De honderdjarige oorlog tegen Palestina’. Golda Meir 1973. De geschiedenis van onverzoenlijkheid. Eerste- en tweederangs burgers. LEES. Maar het merendeel van ons is het lezen verleerd. De eerste zin in ‘Het beloofde land’ van Ari Shavit: ‘Zolang ik me kan heugen, herinner ik me angst, existentiële angst.’

De olieraffinaderijen in het noorden van Syrië staan in brand. Doden en gewonden. Ik hoor er Rutte niet over, de oelewapper. Dood en verderf. Ontwrichting op ontwrichting.. Ja, Helin, daar in die olieraffinaderijen werkte ooit jouw vader. . Zware aardbevingen in Herat in Afghanistan. Ja, Diana, jouw moederland blijft niets bespaard. Er is geen God. En als die er al wél mocht zijn dan heeft hij een bloedhekel aan Afghanistan. Humanitaire ramp op ramp. In Herat 2500 doden en verder puin, weinig meer dan brokstukken. Of beter: armoedige lemen hutjes die als kaartenhuizen in elkaar zijn gezakt. Honger, gebrek aan alles. Aan medicijnen, aan water, aan elektriciteit. Gaza. Een hel op aarde. Een hel, want de planeet kent ze in veelvoud. De Westelijke Jordaanoever. Hezbollah vanuit Libanon. Rusland en Oekraïne. Nagorno-Karabach. Net buiten Teheran in Iran werden de progressieve regisseur Dariush Mehrjui en zijn vrouw doodgestoken. Waarom? Wat hadden zij misdaan? De wereld kent een ongelofelijke drang tot zelfvernietiging. Ik mag volgens De Telegraaf ook de beursgenoteerde multinational Ajax en zijn patjepeeërs niet vergeten in dit rijtje. Niet doen dus.

Want eigenlijk is dát – dat rollende balletje dat even niet wil rollen – ons belangrijkste binnenlands nieuws. Het regent natuurlijk weer pijpenstelen op de Nederlandse televisie met allerhande zwaar bebrilde deskundigen die weten hoe het in de wereld in elkaar zit, of het nu over Ajax gaat of over het Midden-Oosten. Stop er een muntje in en de kletsmajoors steken van wal. Het voegt niets toe. We trekken een ernstig gezicht en we kakelen over het montuur van onze leesbril heen dat de situatie bij Ajax en in het Midden-Oosten ons door merg en been gaat. De reiskosten naar de studio zijn geregeld. Ank Bijleveld loopt parmantig rond op het congres van het CDA alsof voor de voormalig minister van defensie, en zeker ook haar rol daarin, geen vernietigend Afghanistan-rapport bestaat. Door competentiedrang gekoppeld aan incompetentie mensenlevens op het spel gezet. Een stoethaspel.

Een verademing in dit opzicht: De nieuwste Maarten van Rossem, ‘Maarten 80 jaar’. Het boek was mee voor een paar verregende dagen Friesland. Het is meermaals om je te bescheuren. Maar zo nuchter, zo met distantie, zo zelf-relativerend, zo boeiend en in de roos in feite. Zijn rommelige studeerkamer aan de Utrechtse Frans Halsstraat ken ik van twee interviews met hem. Het was in de Golfoorlog en Van Rossem ging door voor een fenomeen als Amerika-deskundige. Een naaste collega van mij had bij Van Rossem in de collegebanken gezeten. Die collega bejubelde de hoorcolleges geschiedenis van Maarten van Rossem als bijkans cabaret. De collegezaal was voor Maarten van Rossem meestal al weken van tevoren uitverkocht.

Dat is lesgeven! De studenten liepen met hem weg. Lees hoe Van Rossem vertelt over zijn baas aan de Universiteit Utrecht, de destijds beroemde Hermann von der Dunk. Je lacht je rot. Van enige organisatie was geen sprake, er was bijna nergens sprake van, en toch liep het als een trein. Matthijs van Nieuwkerk noemt hij ‘hemeltergend stompzinnig’, René van der Gijp een ‘vermeende psychopaat’. Geen enkele bekende uit de media is veilig voor Van Rossem. Hij wijst op onze randdebilisering. Het is doorlopend dekking zoeken. Het is granaten koppen. Valhelm op. Van Rossem vertelt over een gesprek met Pim Fortuyn over elkaars schoenen. Populisme als een schimmelziekte in de democratie. Over collega Arend-Jan Boekestijn van wie ze zeiden dat als hij iets vond, het op voorhand nooit kon kloppen. Kletskoekverkopers, lees je om de haverklap met voorbeelden. Het is voor de lezer genieten. Hij dwaalt tussen D66 en de PvdA. Twee partijen die nu de afschaffing van de monarchie in hun partijbeginsel hebben zitten. Kappen met die onzin.

Ik haal één zin uit het pas verschenen boek van de hoogbejaarde televisieprofessor Van Rossem uit Utrecht die overal wel een mening over heeft, je kan het zo gek niet verzinnen waarover wel: ‘Mensen kunnen prima sprekers zijn en toch grotendeels onzin uitkramen.’ En weer een handvol voorbeelden. Die zit, zouden ze bij Ajax zeggen. Maar dan de vraag natuurlijk: wie is tegenwoordig Ajax? Misschien zou het nuttig zijn bij Ajax ook eens de rol van de overspannen sensatiebeluste media aan de orde te stellen. Als het aan Van Rossem ligt het liefst de media zo breed mogelijk. Populisme, zoals hij zegt, als een schimmelziekte van de democratie. Betaald voetbal mag worden afgeschaft, vindt Marco van Basten. ‘Nu pas?’ Van Rossem vindt Gijp een psychopaat en het voetbal met zijn volgers wezensvreemd.

Wie ‘Maarten, 80 jaar’ leest, is verzekerd van een goede nachtrust, ondanks een wereld die aan alle kanten in de fik staat. Alhoewel… het ziekenhuis in Gaza. Het monsterlijke. En Rutte? Worden nu de banden met de daders van de aanval op het ziekenhuis van Gaza opgeschort? Toon je nu eens eindelijk ballen?

(Gelukkig hebben wij ons eigen wereldnieuws, Ajax met speculerende, fantaserende, zogenaamd analyserende, adviserende ‘sportverslaggevers’.. Aanstellerige gewichtigdoenerij. Het liefst bemoeien ze zich met hun houten pen overal mee, wauwelaars.. Zelf nooit een club geleid maar het hoogste woord. Las zo-even dat André Hazes jr. huilend wakker werd in de armen van zijn schoonmoeder, kijk dát is nog eens nieuws).

Elke zin gaat je door merg en been. Inderdaad, Désanne van Bredero, elke zin gloeit als een kleine ster aan een rokende, verduisterde, zwijgende hemel. De hemel boven Syrië. Daar telt geen enkel mensenleven. Daar gaan de gruwelen ons voorstellingsvermogen te boven. Het rumoer rond de spreidingswet om Ter Apel te ontlasten? Die spreidingswet met centralistische dwang had er natuurlijk allang moeten zijn. Een kabinet dat valt over de gezinshereniging? Een schande vanuit medemenselijk oogpunt. Een gezin is een gezin, dat valt te definiëren en te markeren. Een Tunesië-deal van een op laatste roem uit zijnde demissionair premier die alles van zich af laat glijden? Stakkerds zonder water en voedsel gedumpt in de woestijn. We zien het nu weer misgaan in Nagorno-Karabach. De toenemende vluchtelingenstromen kraken ons geweten. En ondertussen dineren rijke ondernemers met de nieuwe zonnekoningin van de VVD om de campagnekas te spekken en hun fortuin via een zich volkspartij noemende VVD te verdedigen. Of zoals een Amsterdamse horecabaas aan het diner zei: ‘Eerlijk verdienen maar niet eerlijk verdelen. Waarom zouden we?!’

Maar Syrië, Rima, een nieuw boek, hoofdpersoon in De Blauwe Pen, non-fictie, de jonge tekenlerares Rina die zwijgt. En toch ook weer niet, getuige het verhaal dat ze doet. Een jonge vrouw die door alle tragedie in Syrië haar tong niet meer in beweging krijgt, maar wel haar blauwe pen. Moeder gedood bij een checkpoint in Damascus door soldaten van Assad. Rima die alleen geluid maakt als ze huilt. Rima die met IS te maken krijgt. Een broer die zich bij de bebaarde monsters van IS wil bewijzen. En zijn moeder wil wreken. Ghouta, de hel op aarde. Een rovershol. Een door Assads soldaten – ook getijsem – belegerde enclave. Ghouta! Daar waar het mensdom zichzelf heeft verloren. Wie dit boek leest, denkt steeds weer: waarom mogen onmensen hun gang gaan? Zie Afghanistan . Zie ook Oekraïne. Zie nu ook Nagorno-Karabach. We leren het nooit, en zullen het nooit leren. We gaan met de wereld naar het einde der tijden. Rina is niet doofstom. Gek is ze evenmin. Ze heeft nog slechts een pen tot haar beschikking. Als de blauwe inkt op is dan is het leven op. Lezen dit boek. Wie een bloedhekel heeft aan Assad, kiest een ander pad. Maar dat is even erg. Misschien nog wel onnavolgbaarder. De complexiteit van Syrië. Assad, Turkije, IS en allerlei andere gewetenloze groeperingen en boevenbendes – een slagveld. Een veel te abstract begrip, realiseer ik me.

Ooit sluit de oogarts/ president Bashar Assad definitief zijn ogen. Studeerde in Engeland. Dook er zijn latere vrouw op. Stichtte een gezin. Kinderen met de leeftijd van kinderen die even buiten zijn paleis sneuvelen. Die er gemarteld en gefolterd worden. De kerkers ook van Assad (ooit Oxford) . Wat heeft hij van zijn leven gemaakt? Zijn eigen volk bombarderen. In De Blauwe Pen vertelt Rima over de gifgasaanval die ze meemaakte en je weet je in het Rijk van de Satan. Wat laat hij achter, Assad? Miljoenen verweesde slachtoffers (dood of levend). In welke categorie mogen we hem plaatsen? In de slechtste van de slechtste categorieën? Wie zich waagt aan De Blauwe Pen, weet het antwoord.

Een aangrijpend boek. Griezelige non-fictie. Vele pagina’s gaan je voorstellingsvermogen te boven. We mogen ons in dat opzicht (weer eens) rijk weten. Oorlog. Angst, doorlopende angst. Drek. Het leed van de Syrische bevolking, op papier verteld door een jonge kunstzinnige Arabische vrouw met door alle gruwelijkheden een verlamde tongspier. Een dieppijnlijk boek over een machteloze wereld. Ook Europa. De poppenkast van Brussel en Straatsburg. De beschamende gewichtigdoenerij. Dat poëtische in het boek vind ik nog wel meevallen. Maar niet de mokerslag, het indringende. De zinnen die gloeien. Weer ook eens het besef dat alle materiële welstand, en de doorlopende honger daarnaar, ons geen steek verder brengen. Bij Ellen met haar parkinson zag ik de kracht te willen blijven leven. Voor haarzelf, maar zeker ook voor mij. De jihad van de liefde. Het ontroert me nog dagelijks. En zal me dagelijks blijven ontroeren. Bij Rima in De Blauwe Pen ook die kracht, de overtreffende trap misschien zelfs wel.

Waarom is dit boek zo extra waardevol? Om te relativeren. Om onszelf dagelijks een spiegel voor te houden. Om de Nederlandse politiek te relativeren van elkaar vliegen afvangen. Meer dan cabaret is het vaak niet. Vanwege de zorg ook voor een verder verrechtste VVD. En heel iets anders: om de binnenbrand bij Ajax te relativeren. Sommige voetbalverslaggevers verdienen het eenvoudigweg niet als journalisten door het leven te gaan. Ze zijn te geïnvolveerd en zijn niet meer dan vuurtjesstokers. Dansen op het lijk Ajax en dan maar door blijven dansen. Ze zijn verdwaald in hun eigenlijke rol. Maar dit terzijde. Het is kouwe drukte. Analisten? Ach geef het maar een wetenschappelijke naam. Alsof het om financiële en sociale economie gaat. Met De Blauwe Pen in de hand treinde ik vandaag langs de Arena. Meer dan honderd miljoen deze zomer over de balk gegooid met een data-Duitser. Het ontlokte me een glimlach, een meewarige glimlach. Lezen kortom, dit boek.

***

Natuurlijk moet er in het belang van Nederland binnenkort wel degelijk links worden gestemd, en dan (al is het maar strategisch) met een (vuur)rood potlood op de PvdA/ GroenLinks. Timmermans? Er is altijd nog een nummer 2 of 3. Het gaat om een wereld waarin wel degelijk eerlijke verdeling plaatsheeft. Neem het staaltje ik-ik-ik rond de nieuwe zonnekoningin van de VVD. Eerlijk verdienen hoeft eerlijk verdelen bepaald niet uit te sluiten. Wat een gotspe. Maar de ‘weldoener’ Won Yip denkt daar anders over. Mede met zijn poenige donatie begint Dilan Yesilgöz aan haar verkiezingscampagne.

Een volkspartij, die met alle Nederlanders het beste voor heeft? Maar uit de wijze waarop de VVD aan veel geld komt voor de campagne blijkt dat vooral stikkend rijke ondernemers en patsers de VVD financieel steunen. De reden laat zich raden. Kapitaalbehoud! Portemonneegeknuffel. De eigen beurs, wel te verstaan. Belangrijke inkomstenbron voor de VVD: de (gebruikelijke) diners die miljonair vastgoedondernemer Zadelhoff geeft. Daaraan kunnen rijke ondernemers tegen hoge betaling deelnemen. Ze kunnen aan zo’n diner praten met VVD-kopstukken. Ook met het erelid Henk Kamp? De Volkskrant schrijft dat vorige week een extra diner plaatsvond rond Dilan Yesilgöz. Opbrengst: 750.000 euro. Jonge profvoetballers halen hun neus op voor een dergelijk bedrag, politieke partijen geenszins. De gewone burger al helemaal niet.

De Volkskrant laat een van de aanwezige ondernemers aan het woord. Zoals de Amsterdamse horecakoning Won Yip: ‘Het gaat helemaal de verkeerde kant op met dit land. Ondernemers worden met de nek aangekeken. Je moet er toch niet aan denken dat Frans Timmermans ­premier wordt? Ik ben voor eerlijk ­verdienen, niet eerlijk verdelen. Geld storten is het enige wat ik kon doen.’

(Een betere reclame kan Frans Timmermans trouwens niet krijgen, meneer Won Yip!).

Een voorstander van eerlijk verdienen, niet eerlijk verdelen. Toe maar. Na zijn ontmoeting met de VVD-leider besloot Won Yip 50.000 euro te doneren. Wel ja zeg…., je zou die 50.000 euro eens eerlijk verdelen. Liever een investering in een club als de VVD. Die VVD (van de kabinetsbreuk rond de gezinshereniging van vluchtelingen, de verdere verrechtsing van Nederland, en het erelidmaatschap van Henk Kamp, die al erelid van de NAM en van Shell was) die VVD heeft op dit moment veruit het meeste geld in kas voor de campagne. Niet dankzij de ‘hardwerkende Nederlander’, maar dankzij rijken mensen die hun fortuin willen beschermen.

Ooit, welhaast een eeuwigheid geleden, ik had de leeftijd die Helin heden heeft bereikt, ooit dus, was ik de onzekere en ingedeukte geluksvogel van de meedogenloos harde leerschool van dagblad Het Parool. Het was nooit goed genoeg of het deugde niet. Ach, die eerste maanden, die proeftijd, die centrifuge waarin ze je stopten. En draaien maar met het hoogste toerental. Ik knarste ’s nachts in mijn slaap mijn ondertanden stuk. Ik brak mijn arm en reed gewoon met die ene arm in het gips naar voetbalwedstrijden in Maastricht bij MVV en in Enschede bij FC Twente. En Telstar niet te vergeten, Telstar in IJmuiden. Of was het Velsen? Telstar met een dameskapper in het doel en een dandy van de tv als linksbuiten. Frank Kramer heette hij. Hij bediende ons in de huiskamer van een quiz. In de spits stond een bonkige kerel met een rechter been als de loop van een kanon. Het rechter been stond niet elke zondag goed afgesteld. En de postbode Fred Bischot natuurlijk niet vergeten. Leek sprekend op Frank Thornton die voor Captain Peacock speelde in de serie ‘Wordt U al geholpen’. Fred Bischot zag eens een mes rakelings langs zijn oor suizen. De dader een supporter in Groningen, met gelukkig niet al te beste contactlenzen. Het was in die tijd nog heel raar om een mes vanaf de tribune naar een speler te gooien. Ook naar iemand van de tegenpartij. Parool Sport. Het kostte me een paar tanden. Het kostte me een doos Wilde Havana’s per dag. Het enige wat me aanvankelijk goed af ging was het tikken op die ouwe Remmington van ‘door Johan Carbo’ en dan de plaats van waaruit ik verslag deed. Maar dán! Dan die eerste zin! Nog maar een sigaar. Ze hadden ook grotere maten sigaren. Die maar eens proberen. Proppen kopijpapier met doodlopende zinnen rond mijn stoelpoten. In Amsterdam had ik het voorrecht een artikel tot acht keer toe te mogen overdoen, voordat mijn chefs het goed genoeg vonden voor publicatie. Ik zag sterretjes. Het duizelde me op een gegeven moment. ‘Bel maar naar huis dat je er bijna aankomt’, zei chef Cees van Nieuwenhuizen, de grootste beul onder de beulen. Maar, voegde hij eraan toe: ‘De aardappelen kunnen weliswaar op het vuur maar dan wél één voor één.’

Ik weet nog, ik dacht aan de Amstel vlak in de buurt. Vanuit de Wibautstraat even het hoekje om. Letterlijk en figuurlijk? Zou die Amstel diep genoeg zijn om mezelf te gaan verzuipen? Door Het Parool levensmoe al op mijn 24ste. Schrijven? Alsof ik het nooit zou leren! Maar de ambitie en ijzeren wil een goeie journalist te worden wonnen het. Om die twee draaide het: ambitie ofwel eerzucht en ijzeren wil ofwel doorzettingsvermogen. De tandarts leverde een ondergebitje. De sigarenboer gaf me een cadeaubon voor de feestdagen. De basketbalclub Landlust van mijn Telegraaf-collega Bram Brakel smeerde mijn keel met twee flessen whisky als kerstpakket. Het gips kon eraf. Niet langer sturen en schakelen met één hand en met die ene hand ook nog eens een nieuwe sigaar achter het stuur aansteken. Mijn familie prees mijn sterke gezondheid, want ik liep me ook nog het vuur uit de sloffen voor een honkbalvereniging en studeerde er bovendien nog halfbakken Sociale Academie in een vuurrood broeinest bij. Schrijven is ploeteren, denken dat je het nooit leert, en toch leer je het. Schrijven is het kunstje afkijken. Veel lezen. Goeie auteurs opzoeken. Dwalen door boekhandels en bibliotheken. Schrijven is oefenen, oefenen en nog eens oefenen. Slijpen. Boetseren. Schaven. Bloed, zweet en tranen. In het zweet des aanschijns zal men zijn brood verdienen, zeggen wij nog steeds in kerkelijk en (merendeels) ontkerkelijkt Nederland. Je zou het met de overvolle terrassen de hele week door, en op welk willekeurig tijdstip ook, niet zeggen, maar toch.

Brengt me op de foto’s van Jan van den Heuvel. Beriwan met een indrukwekkende motivatiebrief die ze omwille van haar uitspraak en zinsbouw voor de camera voordraagt, Beriwan uit Koerdisch Turkije. Net als Helin Koerdisch, die Beriwan. Mijn andere studente. Ook een diehard, zij. Nog geen anderhalf jaar in Nederland. Ze studeerde in Turkije Engels. Haar tweede keus, toen. Nu wil ze proberen om over een jaar toegelaten te worden tot de studie Rechten aan de universiteit van Utrecht. Dat vereist veel. In Turkijke had Beriwan al Rechten willen studeren, maar als Koerdisch meisje kon dat niet. Politiek. Ik denk aan Cees van Nieuwenhuizen. Aan acht keer een onnozel voetbalstukkie te moeten overdoen. Ik denk aan de aardappels van Het Parool. En ik zie de Amstel glinsteren. Aantrekkelijk water met roeiers en zo meer. Ik denk terug aan het bezoeken van feestavonden van Amsterdamse amateurclubs om er een Paroolbal uit te reiken en er een korte toespraak te houden. Ik scheet bagger aanvankelijk. Zo groen als gras. Zo bleu als wat. Mijn kleine flatje in het Utrechtse IJsselstein werd gaandeweg de kraamkamer van niet onaardige verhaaltjes. Tante Mien en ome Karel bij DCG, DWS, OVVO, JOS, De Volewijckers en Blauw-Wit, de tantes en omes hielden van me. Want met een slokje op kon ik het heel mooi zeggen in hun kantine met balonnen en visnetten, en al helemaal als ik mijn spiekbriefje thuis had laten liggen. Met een les in de Nederlandse taal vierden we in kleine kring de verjaardag van Helin. De jarige zelf in de nieuwe rol van cameravrouw. Beriwan met tekst vóór de camera. Daarna terugkijken. Nog eens over, en nog eens over. Leve Het Parool.

Heerlijk gekookt Helin. !!! Een ovenschotel met een gebraden mals kippetje. En Wil die een dag later vanuit Hotel Jans een blije mail onze kant op stuurt. ‘Niets te veel gezegd over dat hotel in Friesland. Wat een voortreffelijke chalets. En wat een goeie tip om voor picknicken op de houten vlonder van onze vakantiehuisjes naar de visboer in Balk te gaan. Hotel Jans is geweldig.’ Aan bridgen kwamen de dames nauwelijks toe. Ze kozen voor de boot in Woudsend. En meer!

Adriaan van Dis schrijft. Een hele ochtend achtereen schrijft hij. Dan legt hij zijn pen neer en maakt een wandelingetje naar het park. Een ommetje, zogezegd. Boven de hoofden van de voorbijgangers zweven de zinnen. Of flarden van zinnen. Altijd een notitieboekje bij zich en een pennetje. Voor als hem iets invalt dat hij in zijn verhaal kan gebruiken. Altijd komt hem wel iets aanwaaien. Om dat weer in verband te brengen met zijn logeerpartij bij de ongezeglijke grootvader in de stad die dikke wolken sigarenrook zweeg.

****

Hij die zo weinig voor zichzelf nodig had en anderen des te meer gunde. Onbaatzuchtig in een wereld vol baatzucht. Het onvermijdelijke voltrok zich op zondagmorgen 10 september. Op 10 maart dit jaar begon de horrorfilm, op 10 september eindigde die, een halfjaar later. Hij sliep in, in het bijzijn van zijn gezin. Een man die keek, en ook zag. Een man die niet alleen keek met zijn ogen, maar zeer beslist ook met zijn hart. Een man die leefde vanuit zijn hart. De man van het open venster en de gemoedelijkheid. Ber is niet meer, Ber is overleden. We zagen het allemaal aankomen, en toch, maar toch. We herinneren ons de etentjes op zaterdagavond in verpleeghuis De Ingelanden. Rond mijn Ellen zaten we aan een lange tafel. Gezelligheid in een episode dat we ons moesten overgeven aan de ernst van het drama parkinson. De etentjes gaven enkele kostbare uurtjes verlichting. We waren wel met z’n twaalven, zeker wel, elke keer weer. Veel meer eigenlijk dan toegestaan. Maar Elly Wolf, die over de etentjes de leiding had, kneep niet één oogje toe, maar deed een blinddoek voor. Dochter Esmé stond in de bediening. Haar vriend Jef ook. En Ber? Ber stond in de keuken en kwam aan het einde van het diner, want dat was het, het was een driegangen diner, aan het einde kwam Ber als chef-kok te voorschijn. Hij nam het warme applaus in ontvangst met zijn biertje in de hand. Aan alle tafel maakte hij met breide armgebaren een praatje. Later, toen Ellen weer fulltime thuis woonde, bakte Ber de oliebollen. Hij bakte enkele honderden oliebollen voor de verpleeghuisbewoners. Ze stonden al in de rij toen Ber nog slechts de rozijnen van de krenten scheidde. De vrijwilliger in optima forma. En met Ellen in de rolstoel liep Diana enkele jaren achtereen op 31 december van de Zonzijde langs het Maximapark naar Parkwijk voorbij de sportvelden voor oliebollen van Ber die nog lekker warm waren. En oliebollen mee voor thuis. Op de dag van de uitvaart van Ellen vorig jaar deed Ber met Elly en Helin de catering. Koffie, pindasoep, witte wijn. De gulle man. De man van de gulle lach. De man met het hart op de goeie plaats. Er zat geen centje kwaad bij. De man van de emotie die met tranen in zijn ogen naar programma’s als Spoorloos keek. De hartelijkheid in persoon. Zo’n man heeft geen vijanden, zo’n man heeft louter vrienden. Oud, mocht hij niet worden. Nee, zeker niet. Wat was is dat nou, 64 jaar. Ber keek en zag. Met zijn hart. Ber kreeg kanker. De stadia volgden elkaar snel op. We zagen het allemaal aankomen, en toch, maar toch… Je schrikt.

Indische mensen verbinden aan alles een Indische maaltijd. Zeker ook aan de jaarlijkse herdenking van de vrouwen- en kinderkampen in de Gordel van Smaragd. Het liep storm dit jaar. Veel jongeren vooral ook. Het verleden leeft. De geschiedenis is niet voorbij. Helin zat recht tegenover een overlevende van één der jappenkampen. Die vrouw: ‘Jij meisje, jij maakt me blij. Blij omdat jouw jeugd je ook hier (!) naartoe brengt. Dankjewel voor jouw interesse in MIJN jeugd.’ Ook Diana werd door de kampoverlevende aangesproken. ‘Afghanistan? Wat staan we nu weer in het krijt bij de vrouwen en meisjes van Afghanistan.’ Ja, met de seniele Biden werd de toekomst van de vrouwen en meisjes van Afghanistan volledig hen afgepakt. Op de achtergrond, links van Helin, de overbekende zanger, gitarist, songwriter en muziekproducent Boudewijn de Groot, en zijn familie, met wortels in voormalig Nederlands-Indië. Boudewijn de Groot werd in Batavia geboren. Hij verloor al heel jong zijn moeder. Hij was amper een jaar. Zijn moeder overleed in juni 1945 in het interneringskamp Tjideng aan de ontberingen. De oorlog niet overleefd. Boudewijn de Groot kwam na de oorlog bij een tante terecht, een tante in Haarlem. Daar in Haarlem doorliep hij het lyceum. Het Coornhert, als ik me niet vergis. Op het lyceum viel hij als zanger op. ‘Verdronken Vlinder’. ‘Testament’. Wie kent ze niet. Op de zaal met twaalf man in legerplaats ’t Harde 1971 en 1972 hadden we slechts één grammofoonplaat bij de platenspeler: een verzamel lp, 78 toeren, die we lanceerden met nummers van Boudewijn de Groot. ‘Welterusten Meneer de President’. Schitterend nummer uit 1966 als aanklacht tegen de Amerikaanse oorlog van meneer Lyndon B. Johnson in Vietnam. Maar de favoriet? ‘Testament’ met.. ‘Na 22 jaren in dit leven maak ik een testament op van mijn jeugd. Niet dat ik…’ Nee, hij had nog niet veel weg te geven. Voor slimme jongen had ie nooit gedeugd. In de kazerne van ’t Harde zongen we mee met Boudewijn de Groot. Ach ja die diensttijd, een schitterende episode, zo werkelijk beleefd, weg van de spruitjes thuis, we oefenden voor mocht het ooit nog eens oorlog worden, maar we wisten: nooit meer oorlog.

We plukten de dag. Terug in Muiden. Begin- en eindpunt. Pampus een belevenis. Zoals ook het strand en de mosselen van Scheveningen. Na dit festijn terug naar de oude dagelijkse routine. De vakantiezomer zit er op.

Laat de mosselen tot ons komen. Grandioos mooie dag in Scheveningen. Niets te klagen? Toch wel ja. De monsterlijk hoge parkeertarieven in de badplaats. Nog even en ook de zon kan daar niet meer tegenop.

Met Diana. Ellen herdenkt Ambarawa-6 voor vrouwen en kinderen, enkele jaren geleden. Opdat wij NOOIT vergeten. Helemaal NOOIT.

****

Een paar jaar geleden zei iemand uit mijn onmiddellijke woonomgeving me: ‘Ze zouden toch eens moeten ophouden over de oorlog’, doelend op de Tweede Wereldoorlog. ‘Dat gedoe ook altijd weer….’ Ik stapte onthutst mijn huis weer in, niet via die prachtige glazen deur van gang naar de woonkamer, want die had ik toen nog niet, ik liep op het bed van Ellen af en bood, voor die lege wauwelarij, aan de overlevende van Ambarawa mijn excuses aan. Hoe dom kun je zijn als je weet, en dagelijks op je tv-scherm kunt zien, hoe weinig de mens van de Kristallnacht en zo meer heeft geleerd.

Hier wappert sinds acht uur vanmorgen de Nederlandse vlag vanwege de jaarlijkse officiële en algemene Indië-herdenking. Het is immers 15 augustus. De herdenking is meer en meer van kolonisatie verschoven naar dekolonisatie en dat juich ik toe. Daarom mijns inziens heel goed dat ook de ambassadeur van Indonesië weer prominent aanwezig is vandaag bij het Indië-monument in Den Haag. Het gaat om DE MENS, ongeacht kleur of ras. Daarom ook heel goed dat het fanatieke deel van de Nederlandse oud-strijders geen poot aan de grond krijgt bij hun verkrampte inspanningen de oorlogsmisdadiger Westerling eerherstel te geven. Hij hield huis op Sulawesi. Hij moordde om het moorden. Het leven van een pelopper telde niet. Later werd de proleet badmeester in Purmerend. Hij stond er te boek als een aardig oompje. Jaja. Lees het meesterwerk ‘Revolusi’ van de ongemeen goede onderzoeksjournalist en schrijver David van Reybrouck, een Belg die al eerder faam verwierf met zijn spraakmakende bundel over de Congo. Niet toevallig gisteren weer enkele hoofdstukken van ‘Revolusi’ hier in de tuin en later binnen zitten lezen. In het teken van…

Opdat wij nooit vergeten. Opdat wij NIET over de oorlog ophouden. NIET, NIET, en NOOIT NIET. Opdat wij de oorlogsvluchtelingen en het soevereine Oekraïne niet gelaten als een voldongen feit zien. Opdat wij voor welzijn kiezen, en niet voor nog meer kilo’s welvaart en maximalisering van de winst.

Vandaag de algemene Indië-herdenking. Over anderhalve week de separate herdenking van de jappenkampen in de Archipel voor vrouwen en kinderen. Ik citeer Willen Nijholt van enkele jaren geleden op 15 augustus bij het Indië-monument in Den Haag: ‘Eigenlijk was hij nog maar een kind. Hij had zijn teddybeer nog onder zijn arm. Hij wist nog niets van het leven. Dat was nog maar net begonnen. Duim in de mond. Hij klampte zich vast aan zijn moeder. Maar de jap vond hem oud genoeg met zijn amper acht jaar om hem van zijn moeder te scheiden. De jap vond hem oud genoeg voor het mannenkamp. Daar ontfermde een onbekende man van achter in de zestig zich over het kind van acht en sleepte hem de oorlog door. De man van achter in de zestig deed dat ten koste van zichzelf.'(Het verval van een land. Een premier die zijn kabinet doelbewust laat struikelen over het fundamentele mensenrecht op gezinshereniging. We noteren 2023. Een voormalige bootvluchtelinge die binnen de VVD de rechter vleugel bedient. Hetgeen schreeuwt om de sociaaldemocratie. Nu eens te meer. Leren we het dan ook nooit ??? !!!)

Over anderhalve week, zondag 27 augustus, op Bronbeek de (van vandaag afgeleide) herdenking van de jappenkampen voor vrouwen en kinderen. Ellen verbleef met haar moeder (de kanjer Beatrice) in Ambarawa-6. Ze had geluk. Vlak voor de capitulatie van de jap gaf die agressor de vrouwen en kinderen van Ambarawa-10 – het is meer dan een cijfer – opdracht een kuil te graven. Toen die kuil klaar was, werd dat voor diezelfde vrouwen en kinderen hun massagraf. Ik tekende het verhaal op in het bijzijn van Diana en Wil vorig jaar, toen we een deel van de as van Ellen op een zaterdagmiddag bij schemer verstrooiden op Bronbeek. Het verhaal plantte zich vast in mijn hersenpan.

Daar op Bronbeek was ik vorig jaar samen met Wil voor de herdenking van Ellen en haar kampgenoten. Daar op Bronbeek gaan dit jaar op 27 augustus ook Diana en Helin naartoe. Het gazon van Bronbeek. De uit de oorlog overgebleven driekleur in eerste instantie halfstok, later gehesen onder de tonen van het Wilhelmus. Het Onze Vader zoals dat in de kampen werd gezongen. De naam van Ellen zal tijdens de herdenking weerklinken tussen de bomen met hun vogelgekwetter. Waarna een minuut stilde voor haar dood, welke voor mij nog altijd heel dichtbij is, en zo zal blijven. De onvervangbare die voort leeft in mijn verdere bestaan. Ach, kreeg Ellen na haar repatriëring vanaf Java naar Nederland te horen: ‘Hadden jullie in Indië ook met oorlog te maken? Jullie hadden er daar ver weg gelukkig nog zon bij, dus jullie hadden weinig te klagen.’ Die zon? Het was voor de gevangenen hun grootste vijand.

ONVERSAAGT En ONGEBROKEN, naar de tekst op het herinneringsmonument voor mede Ellen op Bronbeek in Arnhem. ‘Ze zouden toch eens moeten ophouden over de oorlog’. Voldoende om de persoon in kwestie daarna al helemaal niet meer serieus te nemen. Want we zullen NOOIT over de oorlog ophouden.

Om nooit te vergeten. Hoe kostbaar bleek ook De Panne. Ellen, voor Diana haar Nederlandse moeder.