En opeens klonk over het volle gazon van Bronbeek haar naam

En opeens klonk over het gazon van Bronbeek haar naam als eerste in het rijtje overledenen. Overlevende van de gruwelijkheden in de jappenkampen van Ambarawa op Java, overleden vorig jaar aan de gevolgen van de ziekte van Parkinson. Naast me links en rechts twee mensen die, net als Ellen, ook zelf oorlog in de meest afschuwelijke gedaanten aan den lijve ondervonden hadden: Diana en Helin. Afghanistan en Syrië. Een stoel verder Wil wier vader in Nederlands-Indië diende en die er daarna nooit over wilde praten. Met niemand niet. De verzwegen trauma’s. Maar opdat wij nooit vergeten. Opdat wij erover próberen te praten. Ook de tweede, derde, vierde en verdere generaties. Opdat wij voor altijd beseffen wat oorlog met een mensenleven doet. Oorlog? Die vermorzelt de onschuldigen. Als met een gloeiend heet ijzer in ziel en geheugen gebrand. Het was zondag 27 augustus 2023 het leidmotiv van een buitengewoon indrukwekkende herdenking van de Japanse vrouwen- en kinderkampen in de Indische Archipel in de Tweede Wereldoorlog. Maar ook de oorlogen van de afgelopen decennia (Afghanistan, Syrië) en Oekraïne werden aangehaald. Niet meer dan een nummer in de oorlog op Java. En aan de Birma-spoorlijn. Er leven niet veel mensen meer die… Omarm me. Indrukwekkende thema’s op Bronbeek. Altijd zullen we blijven gedenken en herdenken. Mooie foto’s van Bronbeek augustus 2023. Fotografe Diana Sharifi. Opeens klonk over het gazon van Bronbeek haar naam in het rijtje overledenen en zachtjes ging de hand van Diana over mijn rug. Een geluksmoment. Zij dacht aan Ellen en ook aan de uitzichtloosheid voor met name de vrouwen en meisjes in haar hopeloze geboorteland Afghanistan. Slavinnen van de knettergekke Taliban. Ze dacht aan studieblokkades en gebrek in Kabul aan alles. Helin tuurde naar het luchtruim, dacht aan Ellen, maar ook aan haar leeftijdgenoten, tieners nog toen, vrienden en vriendinnen, die ze in Syrië verloren had in een al evenzeer gewetenloze en doelloze oorlog, in dit geval tegen de Koerden. Ze dacht terug aan het helpen de doden te begraven. Met blote handen het graven van kuilen. De tranen die zich met het rulle zand vermengden. De zinloosheid van oorlog. Mannen en macht. Narcisme tot in het verste doorgevoerd. En Wil dacht behalve aan Ellen aan haar vader die pas op zijn sterfbed tegenover een verpleegster iets losliet over zijn verloren jaren in voormalig Nederlands-Indië. Beel en de schandvlek Westerling. En de meelopers. Structureel en systematisch massageweld in en rond de kampongs. Satanisme. Ach, sprak een dwaze omwonende eens: ‘Laten we toch eens ophouden over die oorlog.’ Nee, nee, nee. Nooit zullen we ophouden over die oorlog en welke dan ook. Er waren dit jaar welhaast duizend bezoekers bijeen op Bronbeek met het herdenkingsmonument voor de vrouwen in de jappenkampen en voor de kinderen die al vroeg, veel te vroeg, van hun moeder werden gescheiden. Met de teddybeer vaak nog onder de arm en de duim in de mond.
‘Nooit heeft mijn vader over Nederlands-Indië willen praten, Helin. Nooit. Nog met geen woord. Hij was daarover zo gesloten als een oester.’ Tijdens het buffet komen de verhalen.
De lange lijsten met overledenen in de jappenkampen voor vrouwen en kinderen. De bezinning. Opdat wij niet ophouden over die oorlog, en niet over welke andere oorlog ook.

Indische mensen verbinden aan alles een Indische maaltijd. Zeker ook aan de jaarlijkse herdenking van de vrouwen- en kinderkampen in de Gordel van Smaragd. Het liep storm dit jaar. Veel jongeren vooral ook. Het verleden leeft. De geschiedenis is niet voorbij. Helin zat recht tegenover een overlevende van één der jappenkampen. Die vrouw: ‘Jij meisje, jij maakt me blij. Blij omdat jouw jeugd je ook hier (!) naartoe brengt. Dankjewel voor jouw interesse in MIJN jeugd.’ Ook Diana werd door de kampoverlevende aangesproken. ‘Afghanistan? Wat staan we nu weer in het krijt bij de vrouwen en meisjes van Afghanistan.’ Ja, met de seniele Biden werd de toekomst van de vrouwen en meisjes van Afghanistan volledig hen afgepakt. Op de achtergrond, links van Helin, de overbekende zanger, gitarist, songwriter en muziekproducent Boudewijn de Groot, en zijn familie, met wortels in voormalig Nederlands-Indië. Boudewijn de Groot werd in Batavia geboren. Hij verloor al heel jong zijn moeder. Hij was amper een jaar. Zijn moeder overleed in juni 1945 in het interneringskamp Tjideng aan de ontberingen. De oorlog niet overleefd. Boudewijn de Groot kwam na de oorlog bij een tante terecht, een tante in Haarlem. Daar in Haarlem doorliep hij het lyceum. Het Coornhert, als ik me niet vergis. Op het lyceum viel hij als zanger op. ‘Verdronken Vlinder’. ‘Testament’. Wie kent ze niet. Op de zaal met twaalf man in legerplaats ’t Harde 1971 en 1972 hadden we slechts één grammofoonplaat bij de platenspeler: een verzamel lp, 78 toeren, die we lanceerden met nummers van Boudewijn de Groot. ‘Welterusten Meneer de President’. Schitterend nummer uit 1966 als aanklacht tegen de Amerikaanse oorlog van meneer Lyndon B. Johnson in Vietnam. Maar de favoriet? ‘Testament’ met.. ‘Na 22 jaren in dit leven maak ik een testament op van mijn jeugd. Niet dat ik…’ Nee, hij had nog niet veel weg te geven. Voor slimme jongen had ie nooit gedeugd. In de kazerne van ’t Harde zongen we mee met Boudewijn de Groot. Ach ja die diensttijd, een schitterende episode, zo werkelijk beleefd, weg van de spruitjes thuis, we oefenden voor mocht het ooit nog eens oorlog worden, maar we wisten: nooit meer oorlog.