Maand: maart 2022

Wij zullen ons binnenkort tegenover volgende generaties verdedigen met het inhoudsloze gezwets dat bij ons alles eerst en vooral ‘zorgvuldig’ moest gebeuren. In andere landen niet, maar bij ons wel: zorgvuldigheid! Wij waren zogenaamd altijd uiterst zorgvuldig, versluiering en camouflagenet voor waarom we alles lafhartig op de lange baan schoven. En blunderden, als al gauw bleek. Een verbureaucratiseerd land met een hopeloos gebrek aan creativiteit en inventiviteit. Een land dichtgetimmerd met regels en loketten. En loketten die de andere loketten weer controleerden aan de hand van geest vernauwende vragenformulieren. Een land dat geen enkele crisis het hoofd kon bieden. We waren niet crisisbestendig. Want dan moest je kunnen improviseren. Konden we niet, zullen we de generaties ná ons opbiechten. Dat waren we verleerd, improviseren. Dat was er door de overheidsdiensten bij ons uit geramd. We zullen dat volgende generaties toe bibberen en om vergeving vragen. We waren met de regels fetisjisten geworden. Zorgvuldigheid als schaamlap voor half werk en nog minder dan dat en risicoloos verantwoordelijkheid mijden. Zoals met de corona vaccinaties, de boosters, de mondkapjes van die drie snotneuzen, de toeslagenmisdaad, Groningen en het aardgas, de verdere verontmenselijking in Afghanistan, de hongersnood in Ethiopië en Soedan en Somalië en Kenia en zo ga zo maar door, en nu de strafmaatregelen tegen Rusland. In etappes. Zorgvuldigheid geboden immers. Zo traag als een gehandicapte slak in een rolstoel met lekke banden. Overgeorganiseerd dwergenland zorgvuldig in ontbinding. Een spoorboekjesland dat stinkt als een kadaver. Een vreugdeloos lustoord voor een incompetent overheidsapparaat. De meelijwekkende loser Fopke. Snap ook niet dat Zelenski de moeite neemt dat spul uit de Nederlandse Tweede Kamer toe te spreken, een ongedisciplineerde vechtschool vol ongemanierde splinters. Te veel eer voor die opgeblazen kikkers rond de voortduren wanhopige Vera Bergkamp die in Brussel de oplossing voor Poetin moet aandragen. Het Einde der Tijden is nabij. Wil er zaterdag graag Youp van ’t Hek weer over horen. Op het scherm van de pc afbeeldingen van een prachtige Olena Zelenska. Meer dan de vrouw ván, lees ik. Uitgegroeid tot het symbool van het Oekraïense verzet. Ja Rutte, ja Hoekstra, denk ik dan, daar kunnen jullie nog heel wat van leren, dat is meer dan scharrelen in de marge, zoals jullie doen. En politiek bedrijven met de voortdurende keuze voor de weg van de minste weerstand. Uit zorgvuldigheid. Jullie, Haagse bluf, waren zelf dik met de Russische oligarchen. Jullie hebben ze met een rode lopen ‘zorgvuldig’ binnengehaald. Olena Zelenska, net als haar man, dat is geen politiek spelen maar politiek zijn. En je leven er voor op het spel zetten.

Een welgemeend goede morgen trouwens, beste Charles! Ik schrijf je ook nu weer in alle bescheidenheid, een bescheidenheid die mij zo kenmerkt. En met de liefde voor ons doortastende kabinet. En met dank voor je ochtendgroet. En invitatie. Ik noteer vrijdag bij jou. Die dag schijnt er sneeuw te liggen. Afgelopen week zat ik nog in zwembroek in de tuin. Vrijdag dus bij jou om de toestand in de wereld door te nemen indachtig G.B.J. Hiltermann. Mocht het anders (moeten) lopen dan verneem je dat bijtijds. Slag om de arm. Leuk dat je het van alle kanten zo plezierig hebt gehad in Babberich. Klinkt -dat Babberich – alsof je er Beiers in Lederhose was, maar dat zal wel niet. De bierhallen van Babberich. Dertig jaar getrouwd, je gastheer en gastvrouw, en een feest met meer dan honderd genodigden, dat zei je toch? Moest wel aan één ding denken: te hopen voor dat bruidspaar is dat ze er van die honderd nog een stuk of vier over houden als één van de twee op een gegeven moment wat gaat mankeren. Hoe kom ik daar zo op? Welnu, ik sprak – kwam hem toevallig tegen – gister op weg naar die heerlijke nieuwe Indische toko van winkelcentrum Vleuterweide een oude bekende die zijn vrouw twee jaar terug was verloren en zijn doorgaans volle huiskamer leger en leger zag worden. De ruimte werd eigenlijk alleen nog in beslag genomen door een schorre parkiet. Je ziet het voor je: zo’n beestje op een stokje en een knoeiboel eronder. Succes kent vele vrienden, maar pech nog hooguit een kanarie.

Enfin. Groningen, ander chapiter. Zeer geslaagd. Prachtig huis in een door de familie op een kaal voormalig aardappel- en maïsveld zelf – lees het goed – helemaal zélf aangelegd park. Een vijver zo groot als onze twee tuinen bij mekaar. En het restje. Ook het huis zelf gebouwd. Glas, veel glas, zeer ruimtelijk. Ontworpen door een kei van een architect. Kan niet anders. Formidabel. En daar ben ik tijdens mijn retraite nauwelijks het erf af geweest.  Alleen even naar een kleine dorpssuper voor wat boodschappen, verder de zon en een boek. Ik had een fascinerende psychologische roman van Georges Simenon mee. Titel: De burgemeester van Veurne. In De Panne – steenworp van Veurne – van hotelbaas Bruno van Cajou al even eerder gehoord dat het boek was verfilmd. Op het logeeradres op het snijvlak van Groningen en Drenthe sprak ik alleen even met de kippen en de duiven. Die zaten verderop in het park. En met een klein vogeltje, een musje. Het vloog tegen een raam aan. Het lag voor pampus. Ik ben een halfuur bezig geweest het arme beestje te reanimeren. Had alle tijd van de wereld. Nekje masseren. Heel geduldig. Reanimeren. Het lukte. Ook troostrijke woorden uitkramen tegen dat musje. Zo bracht ik mijn tijd door. Heerlijk was het. Ik heb mét en rond Niels te maken met mensen die werkelijk in onze situatie zijn geïnteresseerd, geen nieuwsgierigheid maar compassie. Heel belangrijk. Geen toneel. En al helemaal niet zwaar gesubsidieerd amateurtoneel. Benen op de grond, Groningen en Groningers eigen. De omgeving van Stadskanaal bracht oude herinneringen weer helemaal naar boven. Aan ons boshuisje met rieten dak in het stiltegebied van het Drouwenerzand in Gasselte waar Ellen en ik ooit al onze weekenden en feestdagen doorbrachten. Old memories. Aardedonker ’s nachts, zo anders dan in de Randstad. Echte duisternis, geen hand voor ogen zien, en ’s ochtends je in gemoede afvragen hoe laat het wel niet zou kunnen zijn. Je zorgeloos verslapen. Lange nachten, muisstil, met een schitterende sterrenhemel.

Ik ben Niels en zijn familie zeer erkentelijk voor hun gastvrijheid. En hun spontaniteit. Daar houd ik van: spontane mensen. Ik moest in mijn tuinstoel op mijn Groningse logeeradres trouwens smakelijk lachten om een artikel dat ik op mijn iPad las. Over een ambtenaar in overheidsdienst in Nederland die al zes jaar niet meer op zijn werk was verschenen zonder dat het iemand op zijn werk was opgevallen. Het salaris ging die zes jaar gewoon door. Ook het vakantiegeld. Toe maar jongens, dacht ik, dat hoort in ontwikkelingslanden thuis, maar ik vergat gemakshalve dat we dat inmiddels ook zelf geworden zijn. De oorzaak van deze klucht lag in een misverstand tussen een duurbetaald adviesbureau en onze overheid. De man was weggesaneerd maar hij was de enige die dat wist. Het stond zwart op wit. Met zulke verhalen beleef ik de grootste lol. Zo ook met het bericht dat een politieman is ontslagen omdat hij zijn tong in het oor van een collega stak. Je mag tegenwoordig ook niks meer. Morgen voor een paar uur naar Valkenburg. Ik ben er onder behandeling voor acupunctuur bij een Indische mevrouw. Vanwege evenwichtsstoornis. Ach ja, hoor ik je al zeggen: een mens moet toch érgens aan dood! Dat klopt wel, en laat het dan maar een lichte vorm van evenwichtsstoornis zijn. Naar Valkenburg dus, naar Angela van de acupunctuur, en tevoren even langs bij Moni voor een ontbijtje in het mij zo vertrouwde hotel. Diana natuurlijk bij Ellen. En ’s avonds los ik haar weer af.

Deze week bracht Diana haar tante mee. Ook gevlucht uit Afghanistan, 25 jaar geleden. Ze was er burgemeestersvrouw. In Kabul. Nu werkt ze in een verpleeghuis. Ook niet verkeerd natuurlijk. De tante van Diana kwam kennismaken. Ze gaat assistentie verlenen nu Ellen steeds meer zorg behoeft en de vakantietijd aanbreekt. Assistentie komt er ook van mijn Syrische studente Helin. Ze loopt mee met Diana. Helin maakt me vrolijk. Ze moest eerst aan me wennen omdat ik zo direct ben, ook bij het lesgeven in het Nederlands, maar intussen krijgt ze me door, wel zo handig met een studie in Amsterdam waar directheid mede een middel is te overleven. Ik heb Helin uitgelegd, en dat Diana al een jaar vijf geleden, dat ik zelfs voor de meeste Nederlanders heel direct ben. Of zou jij dat willen ontkennen? Ik heb Helin gisteren nog verteld dat als iemand mij vraagt om een glaasje te komen doen, en ik er geen zin in heb, ik dan zeg dat ik er geen zin in heb. En geen antwoord met omwegen als ‘misschien’. Bot? Ze moest lachen. Ze herkende het. Ik kan me na zo’n mooie maand maart helemaal niet voorstellen dat april met sneeuw dreigt te zullen beginnen. Zou weerman Piet wellicht nog graag hebben meegemaakt. Ik mis hem. MAX is zonder Piet anders.

Oekraïne maakt me een nog opstandiger mens dan ik al dikwijls zijn kan. Biden noemt Poetin een slager en een oorlogsmisdadiger. Vindt een zekere (uitgestreken smoelwerk, Biblebelt) Hans ten Broeke van een voor mij onduidelijke commissie voor strategische nog wat vanuit een veilige Nederlandse tv-studio weer een domme zet van de Amerikaanse president. Wat zegt die lul van Ten Broeke: ‘Onverstandig van Biden, je moet Poetin geen stok geven om de hond te slaan.’ Op zo’n moment ben ik geneigd naar Hilversum te rijden en die studio van de wezenloze blondjes van Goede Morgen Nederland binnen te stormen. Je moet Poetin geen stok geven om de hond te slaan… Die Poetin vecht met zijn blote handen goddomme! Wel een dictator van Sierra Leone en Angola of noem maar een dwarsstraat oorlogsmisdadiger noemen, maar Vladimir van het Kremlin niet! Meten met twee maten. Zelfs na raketaanvallen op een kraamkliniek en kinderdagverblijf nog voorzichtig zijn met Poetin? En zie die staketsels (of beter: geraamtes) van uitgebrande flatgebouwen eens. Die vluchtelingenstromen, meer dan vier miljoen in nog geen vier weken van huis en haard verdreven, die volkomen getraumatiseerde Oekraïense mensen, vrouwen en kinderen vooral. Kocht onlangs in De Panne een boek over narcisme van de ervaringsdeskundige Nelly De Keye. Ik begon erin te lezen en hield niet meer op. Ik snap nu waar de uitdrukking vandaan komt dat de rillingen over je rug lopen. Narcisme is meer dan eigenliefde, het is het onvermogen op gevoelsniveau en gevoelstemperatuur te kunnen communiceren. Oppervlakkigheid. Het is chantage en geweld. Vernielzucht. En de schuld altijd bij anderen leggen.

Geen enkele relatie is veilig bij een narcist. Onberekenbaar gedrag. Kwaadaardig gedrag. Daarin bevrediging vinden. Narcisten missen een geweten. Het is de lust tot kwetsen en bezeren. En hoe meer ze hun prooi kunnen raken hoe erger ze worden. Liefde? Dat woord kent de narcist alleen maar van horen zeggen. Een stoornis. Een persoonlijkheidsstoornis. Een ernstige persoonlijkheidsbeschadiging welke meermaals schuilgaat achter charme en eloquentie. Ook Poetin moet, eenmaal afgepeld, een onzeker persoon zijn met een groot minderwaardigheidscomplex. Ze compenseren dat. Met grootheidswaan. En wij maar argumenten aandragen om te kunnen blijven toekijken. Poetin kent onze angst, een slechte raadgever, en blijft daardoor de rest van zijn dictatorschap met nucleair dreigen. Geopolitiek liggen we in de touwen. Ik begrijp niet dat we die Poetin niet terug meppen zijn eigen grondgebied op. Ik snap er geen snars van. De generaties na ons betalen het gelag, de prijs, een hoge prijs.

Heel die lafhartigheid en hypocrisie doen me bijna niet meer tv kijken. En maar praten, praten en nog eens praten als NAVO en EU. En maar vergaderen en nog eens vergaderen. En de boel maar zogenaamd diplomatiek voor je uit schuiven. Ik rolde van mijn stoel toen ik las dat ook de parlementsvoorzitters van de EU naar Brussel waren gegaan op te praten, te praten en nog eens te praten over Poetin. Ik zag onze kleuterklas juf Vera Bergkamp voor me. Een treurig beeld. Niet serieus te nemen. Vera Bergkamp in Brussel – het Kremlin schudde op zijn grondvesten. Tezelfdertijd bracht onze keuning in de Amsterdamse Pijp een werkbezoek aan de reclassering. Hij had het er heel gezellig, las ik. Was ook op de foto te zien. Moest aan ‘Pilsje Dirk’ van Koot & Bie denken. Dirk de landloper en zijn flesje bier in de hand. Onvergetelijke sketch. De keuning schijnt aan enkele veroordeelden heel belangstellend te hebben gevraagd hoe ze hun taakstraf ervoeren. Die taakstraf kwam sommige veroordeelden niet zo goed uit. De keuning begreep dat volkomen zoals je dat van een vorst mag verwachten. Nu is hij op onze kosten na de uitgestelde plechtigheden rond Philip in het VK. Die ondeugende broer van Charles is er ook. WA zal er wel weer een stommiteit begaan. En ondertussen boycot de gevaarlijke dwaas en narcist Baudet morgen de videotoespraak van de indrukwekkende Oekraïense leider Zelenski voor onze Tweede Kamer. Baudet vindt dat we ons niet moeten mengen in buitenlandse aangelegenheden en in de vredeskoers van Poetin. En als we dat al doen dan op zijn manier. Gelukkig is de oude rot Hiddema zijn hersens gaan gebruiken. En die andere senator ook. Al blijft het rijkelijk laat.

Hier zwijgt de spreker tot vrijdag half vijf verder stil. Hoe leggen we over tien jaar verantwoording af aan onze kleinkinderen! Hoe leggen we ze de knoeiboel uit die we van de wereld hebben gemaakt. J’accuse zullen ze die bekende Franse schrijver nazeggen. Émile Zola. Het proces Dreyfus. Hij, Zola, zou zich voor ons hebben geschaamd. Terecht. We zijn zwak. Hij draait zich om in zijn graf. Wij zullen tegenover de generaties ná ons Hans ten Broeke aanhalen. Maar we zijn allemaal Hans ten Broekes. Ondertussen is straks in Amerika de dynastie Trump terug op de troon. Ook zo’n lekker dier, die Trump. Twee narcisten, aanhangers van de manipulatie, en belust op een angstige prooi. Bij een klap voor hun muil zoeken ze hun mand. Maar we dansen om de hete brij heen. In Groningen geen seconde naar de tv gekeken en geen seconde naar de radio geluisterd. Geen krant gekocht. Alleen Georges Simenon. Een burgemeester in Veurne die alleen maar vijanden maakte en zijn grootste vijand was hijzelf. Ons rest de Dag des Oordeels. Wij mogen ons proberen te rechtvaardigen waar het onze overgeorganiseerde bureaucratie betrof die aan elk vermogen tot creatief handelen en improvisatie een rigoureus einde had gemaakt. Albanië aan de Noordzee. Wij mogen ons prepareren op het oordeel van de generaties ná ons. Het is geen opwekkend vooruitzicht. Ik moet trouwens toch nog eens uitzoeken of die collega nou een man of een vrouw was bij wie de ontslagen politieman zijn tong langs de oorschelp liet glijden en zo verder. Wellicht is er voor die ontslagen agent nog werk in België, net als voor Marc Overmars.

Nee, geen grap. Vrijdag 1 april. Wakker worden met een pak sneeuw in de tuin. Verslapen, voor het eerst sinds jaren. Vanwege de sneeuw die alle geluiden van buiten dempte. Las over een staande ovatie van dat spul op het Binnenhof voor Zelenski. Even later die dodelijke show rond die meelijwekkende schutteraar Hoekstra die zichzelf tot minister voor Buitenlandse Zaken heeft geparachuteerd namens een partij die al niet meer bestaat. Van de Hoekstra’s moet Zelenski het hebben, vinden ze in Brussel. De blondjes van de schoolkrant Goede Morgen Nederland bereiden zich voor op een luchtig afscheidsinterview met Wopke, zo willen de geruchten. Natuurlijk kiest Wopke voor de Goede Morgen Blondjes. Die kunnen niet interviewen. Die beheersen het onderwerp niet. Die stellen geen kritische vervolgvragen. Die zullen Wopke zijn speelkwartier gunnen.

Beste Johan,

Ik hoop dat het goed gaat met jou en Ellen. Ik kwam weer je blog tegen en las de artikels van de afgelopen jaren. Wat mooi geschreven, complimenten hiervoor. Je liefde voor Ellen is zo groot en waardevol. Jullie beiden gefeliciteerd met de tachtigste verjaardag van Ellen. Grandioos. Met vriendelijke groeten.

Elvan Simsek.

Ha die Elvan!

Je bent dé grote verrassing op de vele andere verrassingen die ons gisteren hier ten deel vielen bij de viering van de verjaardag van Ellen, een kroonjaar, 80, een mijlpaal, zelfs de meest optimistische neuroloog gaf ons weinig kans dat mijn liefste ouder dan 75 zou worden. Ja, 75, het zou al heel wat zijn als ze dát haalde. En nu dus 80. Ellen blijft verbazen. Parkinson in combinatie van Lewy Body, ze spreken bij LB van dementie maar ik blijf het op een syndroom houden, de beide aan elkaar gelieerde ziektes zijn nog steeds volkomen raadselachtig voor me. Ellen blijft ons allemaal verwonderen. God Only Knows zing ik met The Beach Boys, het album Pet Sounds, mee. Net als deze band uit de jaren ’60 verdient Ellen een symfonische ode. Want wie had gedacht dat ze het zó lang zou blijven redden, niemand toch! Het is karakter, doorzettingsvermogen, het is de wil om te leven, de thuissituatie, het zorgteam gelijk een philharmonisch orkest van de bovenste plank, en natuurlijk heel veel mazzel, ja laten we dat ook niet vergeten, heel veel mazzel. Soms zit ik er doorheen. Dan weet ik het even ook niet meer. Dan recht Ellen haar rug, om het maar eens zo te zeggen. Dat levert plaatjes op als hier beneden, als verderop in deze blog.

Wat ontzettend leuk om na zo’n lange tijd weer eens van je te horen. We zijn je nog altijd niet vergeten hoor. Klopte je tijdens je nachtelijke rondes door verpleeghuis De Ingelanden op de deur waarachter Ellen en ik lagen te slapen en trommelde jij mij het bed uit zodat jij als verpleegkundige samen met een assistente Ellen kon checken en zo nodig verzorgen. Drie uur ‘s nachts, zat ik half in mijn nakie slaapdronken op een stoel te wachten op het seintje van jou dat ik weer het bed in kon. Het was een privilege dat ik van de toenmalige directrice Sandra Kuijpers en afdelingshoofd Brigit gewoon mocht blijven slapen achter het cijferslot van de gesloten afdeling, maar eigenlijk had dat heel normaal moeten zijn geweest. Tijdens mijn lezingen, of hoe je ze noemen wilt, in het Leger des Heils zouden ze van getuigenissen spreken, tijdens mijn lezingen voor verpleeghuispersoneel en mantelzorgers in Vlissingen, Kerkrade en ook Dendermonde bij Brussel keken ze vreemd op dat ik ’s avonds niet naar huis hoefde als ik dat niet wilde. Men vond Sandra Kuijpers ongelofelijk vooruitstrevend. Dat was ze ook, helaas was zo’n overnachting nog geen usance. Dat zal nog wel zo zijn, veronderstel ik. Het protestantchristelijke Zeeland en het katholieke Kerkrade en Dendermonde waren er in elk geval nog niet rijp voor.

Toen ik Ellen op 1 november 2016 voorgoed terug naar huis haalde, had ik ’s morgens eerst nog even bij een kop koffie een afscheidsbabbeltje met de opvolgster van Sandra Kuijpers als directrice. Haar naam weet ik niet meer, het doet er ook niet toe. Die vrouw zei dat als Ellen gewoon in De Ingelanden was blijven wonen zij, die nieuwe directrice dus, meteen een eind zou hebben gemaakt aan mijn overnachtingen op de kamer van Ellen. Want zo sprak ze, gezonde mensen horen niet ’s nachts in een verpleeghuis, tenzij ze tot het personeel behoren. Dat had ik nog wel eens willen zien, dacht ik. Ik hield mijn mond, zeer tegen mijn gewoonte in. Ik hield mijn mond omdat ik dacht: ik ga Ellen zelf fulltime verzorgen in de thuissituatie maar misschien, nieuwe directrice van De Ingelanden, heb ik jou ooit nog eens nodig. Dus geen discussie over wat een chronische ziekte – en zeker dementie of een syndroom – met een huwelijk kan doen en hoe je de onderlinge verwijdering tussen echtgenoten kunt voorkomen.

Eigenlijk keek ik een beetje op die vrouw, fragiel op de stoel van Sandra, neer. Het was een manager die elke bevlogenheid miste. Ze had evengoed in een aardappelmeelfabriek in Oude Pekela kunnen werken. Of ben ik in de war met strokarton? Ik weet nog dat ik Ellen de allereerst keer naar het verpleeghuis bracht. Dat was nog in Nederhorst den Berg. Een verzorgende nam Ellen van mij over en zei dat ik gerust weer terug naar huis kon gaan en ze wenste me nog een plezierige dag. Ik moest werken in Tilburg en eigenlijk was het onverantwoordelijk om achter het stuur te kruipen en de weg op te gaan. Dat beeld van Ellen die met wat handbagage naar een kamer werd geleid. Keek ze nog even achterom? Ik weet het niet meer. Vreselijk. Sandra Kuijpers had dat goed begrepen. Geliefden, zoals Ellen en ik, moet je niet van elkaar scheiden, die horen bij elkaar, die willen elkaars hand vasthouden. En blijven vasthouden. Als Ellen niet op 1 november 2016 weer voorgoed naar huis was gehaald dan zouden we er nu geen van beiden meer zijn geweest. Ik ben daar niet voor honderd procent zeker van maar voor duizend. We waren beiden niet opgewassen tegen het verpleeghuisleven. Of verpleeghuisregime, zo je wilt. Te eigenwijs. Te onafhankelijk. Te kritisch. Wij geen mensen om anderen over ons de baas te laten spelen. En al helemaal geen passanten.

Ons – jij, Ellen en ik – bond een wederzijds respect. Een paar keer was je ook voor mij een luisterend oor, een klankbord. Ik kon mijn verhaal aan je kwijt. Ben ik je nog steeds dankbaar voor. Je had oog voor het verdriet van Ellen en mij. In 2014 startte ik de boekenreeks over het omgaan door Ellen en mij met die verdomde parkinson en Lewy Body. Sandra besloot bijna de gehele oplage op te kopen voor in jullie kerstpakket. Het ging om ‘Dankjewel voor je liefde’, het boek leverde ongekend vele en verschrikkelijk mooie reacties vanuit de zorg op. Had ik nooit verwacht. Het schrijven aan ‘Dankjewel voor je liefde’ was voor mij als een soort therapie begonnen. Ik weet nog dat tussen al die reacties er ook één van jou zat en volgens mij had je een flesje wijn voor Ellen en mij gekocht. Ja toch?! Het was voor ons heel fijn dat er mensen zoals jij in De Ingelanden werkten. Gedreven mensen, geen robots.

En toen ging je met zwangerschapsverlof. En daarna nog een keer, als ik me nog goed herinner. Ik hoop dat voor je kinderen een betere wereld in het verschiet ligt dan nu het geval is Elvan. Het beschieten van een kraamkliniek en kinderziekenhuis in Oekraïne vind ik wel zo’n beetje de meest gruwelijke misdaad van alle gruwelijkheden die ik kan bedenken. Perfide. En ja, ik las in je bericht het woord artikels. En meteen wist ik het weer: je was behalve Turks ook Belgisch. Kwam je niet oorspronkelijk uit Luik? Ja, je was Franstalig Belgisch. We redden het hier omdat we over een fantastisch huisorkest rond Ellen beschikken. Het is een geoliede machine met een overzichtelijke taakverdeling. Ellen heeft zelfs een eigen buddy bij de apotheek, Manal uit Iran. Ze heeft één keer per week fysiotherapie (van Max) en één keer osteopathie (van Leroy). Vaak koken Elly en Ber Wolf, je kent ze vanuit De Ingelanden, voor ons mee. Ik heb veel gedelegeerd maar blijf uiteindelijk wel aan de touwtjes trekken. Het is allemaal fantastisch georganiseerd. Een duikboot is er niks bij. Iedereen kent zijn of haar taak. Het stelt me in staat twee of drie keer per maand ergens een overnachting te boeken en als mantelzorger bij te tanken. Vaak in Valkenburg in Zuid-Limburg, Hotel Janssen tegenover de mergelgrotten en het huis, meer een kasteel, van een beroemde familie bouwmeesters. Pas geleden na bijna drie jaar terug in De Panne aan de Belgische zuidkust.

Daar zeer binnenkort weer naartoe. En me clinair laten verwennen door de Bourgondiër Ivan, ook uit Luik, de gerant in het restaurant van Hotel Cajou. Vandaar is het zes meter lopen naar het strand. Of de winkelstraat. De Panne ja. Net als in Valkenburg heb ik daar de nodige vrienden en bekenden zitten. Als ik voor een overnachting weg ben dan blijft de Afghaanse Diana bij Ellen. Zonder iemand ook maar een millimeter tekort te willen doen kun je stellen dat zij mijn allergrootste steun is. De vooruitgeschoven pion. Ze is als een dochter voor Ellen en mij. Gaat alles goed met je? Praat ons nog eens bij! Je verhuisde van Overvecht naar Leidsche Rijn. Heb het goed Elvan. Bedankt voor je verrassing op al die andere verrassingen bij de tachtigste verjaardag van Ellen. Gaandeweg veranderde onze woonkamer gisteren in één groot bloemencorso. Het leven leverde ons een gemene streek, maar we zijn en blijven gelukkig nog steeds ondanks alles rijk.

Lieve groeten van Ellen en mij.

Ja lieve Ellen, er zijn verrassingen. Nóg meer verrassingen. Als ik haar naam liet vallen dan reageerde je vaak. Zoals ook nu. Je reageert ook nu met je ogen. Dat is je taal geworden, je communiceert met je ogen. Ogen die een lach op je gezicht toveren. Ja lieve Ellen, er zijn verrassingen. Ik heb het over iemand die behoort tot de kring van mensen die je het meest dierbaar zijn gebleven. En ook mij. Ik heb haar opgespoord. Het laatste zetje gaf een boek dat ik onlangs in De Panne kocht. Ik stond er een hele tijd mee in mijn handen. Kopen of niet? Op mijn hotelkamer in Cajou kon ik niet stoppen met lezen. Een verhandeling van een Belgische schrijfster. Er zou veel meer gelezen moeten worden. Lezen zorgt voor verdieping. Ik heb haar gevonden, zoals ik zei. Niet die schrijfster nee, die interesseert me verder geen bal, en jou evenmin, nee de persoon, ach ik weid niet verder uit. Het was even een zoektocht. Ik heb haar telefonisch gesproken. Ik moest huilen toen ik haar stem hoorde. Die stem, de manier van praten, niets veranderd leek me. Ze komt binnenkort langs. Beloofde ze. We zaten nog altijd in haar hart. Haar naam onthul ik hier niet. Een G, meer zeg ik hier niet. Jou fluister ik heel intiem de rest in je oor. Het is mijn cadeau aan jou bij je tachtigste.

****
Lieve Ellen!! En Johan,

Van harte gefeliciteerd met je verjaardag!! Wat een schitterende mijlpaal die je toch maar eventjes hebt gehaald. Geweldig! Tachtig jaar ben je geworden , dankzij de geweldige zorg die om je heen staat. Wat zou ik graag in dat hoofdje van je willen kijken om te weten wat je meekrijgt van die lieve mensen, met Johan voorop! Misschien dat ik er over een poosje iets meer van ga begrijpen want mijn oudste kleinzoon is in opleiding voor neuroloog en is bijzonder geïnteresseerd in het brein. Maar voorlopig is hij even uitgeschakeld met dank aan corona. Ondanks drie prikken kreeg hij het voor de tweede keer, kwam in ‘ zijn eigen ‘ ziekenhuis in Düsseldorf te liggen , waar anderhalve liter vocht uit zijn longen werd gehaald. De volgende dag nog even een echo en daar zag de arts dat de helft van zijn lever was weggevreten. Hij bleek een parasiet van vossen te hebben opgelopen – dat kan tien tot vijftien jaar geleden zijn – dat levensbedreigend is. Komt het in je hoofd of milt dan is het einde verhaal! Gelukkig ontdekten ze het tijdens corona want hij had het niet overleefd. Hij krijgt nu een chemokuur om het parasiet te verwijderen en moet over een poosje in Ulm worden geopereerd aan de kapotte lever. Ben je 25 en lekker aan het werk…. Maar ik ben corona toch een beetje dankbaar! Dikke kus voor beiden. Nelly🥰🍀🎂👵🥰

Lieve Nelly.

Oekraïne voelt als familie, sprak onze premier. Maar veel meer dan het Westen nu deed kon het Westen niet doen. Hij trok zijn somberste gezicht. Beroepswegloper. Raar dat je je familie, of wat je als familie voelt, niet te hulp schiet op de wijze waarom die wereldster Zelenski vraagt. Diplomatie als schaamlap voor lafhartigheid. Moet je zijn lijkrede straks horen als Zelenski eraan gaat. Zijn we allemaal geschokt. Zo-even een ogenblikje naar mijn favoriete programma Goede Morgen Nederland gekeken. De meisjes doen hun best maar daar heb je wel alles mee gezegd. Het schoolkrantprogramma had Hoekstra heden aan tafel. Het presenterende meisje, van goede wil, dat weer wel, vroeg hem hoe hij Oekraïne beleefde, als minister, maar vooral ook als mens. Zijne excellentie schraapte zijn keel en de rest heb ik niet afgewacht. Ik had er meteen spijt van dat ik na drie dagen geen ontvangst mijn tv door Ziggo had laten maken. Ja, het snoer naar een aansluiting in de muur en vandaar naar een kastje in de meterkast vertikte het nog langer met al die geopolitieke deskundigen die viroloog Ab Osterhaus na de corona zijn komen aflossen. Die Ab ligt nu uitgeput op een strand van de Canarische Eilanden. Of Curaçao. Het Kremlin met zijn tsaar heeft corona verdreven. Uit het nieuws dan. In 1979 vielen de Russen Afghanistan bloeddorstig binnen. Het werd een guerrilla tegen de moedjahedien. Na tien jaar 15.000 dode Russische militairen. Een heel leger overlevenden kwam terug zonder armen en/ of benen. Ik ben zó voor een no-flyzone. Waar wachten we verdomme nog op! Maar over corona gesproken: dat is schrikken wat je schrijft over je oudste kleinzoon in Noordrijn-Westfalen. Nog maar 25 en dan dit. Anderhalve liter vocht uit zijn longen. Kapotte lever. Een parasiet van vossen. Misschien een stomme vraag maar hoe komt die jongen in hemelsnaam aan die vossen? Veel sterkte daarmee Nelly. Houd ons op de hoogte.

De tachtigste verjaardag van Ellen heeft me ook weer eens doen omkijken naar wat we zoal hebben meegemaakt na de diagnose parkinson in 2010 en de diagnose Lewy Body een jaar later. En toen die val en gebroken heup. De operatie. Een geslaagde operatie. Maar de patiënt nog net niet overleden. Wel een delier. We leden weer schipbreuk. Zaten we in het UMC met een klein clubje bij Ellen te waken. Zou ze het halen of niet? Dat moet in 2013 zijn geweest. Jij behoorde tot het kleine ploegje mensen dat elkaar afloste bij Ellen in het UMC. Jij was degene die op zondag iedereen kon berichten dat Ellen de zaak overwonnen had en weer op de dingen begon te reageren. Weet je nog? Natuurlijk weet ook jij dat nog. Twee weken later begon Ellen te revalideren in De Ingelanden. Ze was toen jarig. Ik mocht van de hoofdverpleegkundige van De Ingelanden maar een paar mensen uitnodigen voor een kop koffie en een gebakje. Anders werd het te vermoeiend voor de pas geopereerde (en net van een delier teruggekomen) Ellen. En ja hoor, wie stonden vooraan als ze de kans van mij gekregen hadden? Twee idioten, twee labbekakken, die zich voor bezoek aan Ellen in het UMC te oud vonden. Dat waken, dat lieten ze graag verwaand aan anderen over. Maar ze meenden als eersten recht te hebben op het mee vieren van Ellen d’r verjaardag op de revalidatieafdeling van De Ingelanden. Nee dus. De vrienden gingen voor. Voelden ze ook eens wat is was om afgewezen te worden. Het waren geen mensen voor communiceren op gevoelsniveau. Dat konden ze niet. Ze beheersten het niet. Ze leefden in hun eigen droomwereld. Schudde je aan ze dan zat je onder het stof. Ik ben blij dat ik van mijn vader heb meegekregen niet door iedereen zo nodig aardig gevonden te willen en moeten worden. Wie zijn geluk helemaal van anderen laat afhangen geeft zijn geluk weg. Nooit zal ik vergeten wie ons op cruciale momenten terzijde stonden en wie niet. De echte hulpvaardigen met empathie en compassie zitten bij Ellen en mij in het hart. Voorgoed. Love is all around her naar 3 x Wet en The Troggs. Nogmaals zeer bedankt voor je felicitatie aan Ellen, en aan mij. Een zoen voor jou van ons.

****

Hi Johan,

Zou je dit aan Ellen willen voorlezen? Hartelijk gefeliciteerd Ellen met jouw verjaardag! Voor mij ben je een heldin. Ik hoop dat je gezondheid zo stabiel blijft als nu! Het is vandaag een speciale dag voor je, en uiteraard ook voor Johan. Het is ontzettend fijn dat je ouder met deze ziekte mag worden. Ik hoor vaak hier aan de universiteit dat er over tien jaar genezing van parkinson moet kunnen komen. Ik hoop dat we dat meemaken zodat niet andere mensen overkomt wat jullie is overkomen. We hopen dat artsen deze ziekte ooit kunnen stopzetten, of afremmen, en wie weet ooit genezen. Je hebt nu geweldige mensen zoals Diana om je heen, inclusief Johan natuurlijk, die de persoonlijke verzorging heeft georganiseerd. Ik heb bewondering voor alles wat je man voor je doet. Je hebt een lieve man. Ik heb je boek gelezen, ‘Mam, kijk naar de sterren!’ En een ander boek: ‘Dankjewel voor je liefde’. Ik merk, ik voel die energie. Die voelde ik onder het lezen. En als ik bij jullie ben. Ik hoop dat je vandaag van het weer kunt genieten. Het is prachtig buiten. Ik zie je zondag❤️ En jou ook Johan, voor het Nederlands🙂.

Vriendelijke groeten, Helin.

En ja Helin, dat heb ik natuurlijk gedaan. Ik heb je brief voorgelezen. Ellen luisterde. Ze voelde deze dagen dat ze in het zonnetje werd gezet.

Op het gevaar af iemand te vergeten wil ik, eerst en vooral namens Ellen, ook de anderen bedanken voor hun bloemen, kaarten, mails, blouse en T-shirt, de bonbons en wijn bij de viering van Ellen haar tachtigste. Ik noem Diana, haar zoon Roman & echtgenote Erna, Elly & Ber, Wil, Charles, Moni, Niels & Ratjaë, Jan van Ewijk, Jan van den Heuvel, Wietske & John met bloemen in de Oekraïense vlag, Manal, Albert, Max, Hotel Cajou in De Panne, de monteur van Ziggo, waarom ook niet, bijna twee uur liep hij tussen de bloemen door naar de oorzaak te zoeken van de verdwenen tv-ontvangst, hij liet zijn koffie tot twee keer toe koud worden,

en, welja…. het ministerie van Volksgezondheid met een brief uit Eindhoven, Eindhoven?, het zal wel, een brief met de mededeling dat we hier oud genoeg zijn voor een nieuwe booster. We kunnen een herhaalprik komen halen. Misschien zijn jodiumtabletten momenteel nuttiger.

Dag Johan,

Ik wil je nogmaals bedanken voor de gezellige middag. Ik was onder de indruk van het mooie park, het Máximapark, de prachtige huizen eromheen, maar bovenal was ik erg geraakt te zien hoe Ellen reageert op prikkels van buitenaf. Ze gaf, zag ik, jou ook een kus terug! Geweldig. Ook vond ik het bijzonder mooi te zien dat Ellen in goede handen is bij Diana. Wat een fantastische zorg en vakvrouw. Moet voor jullie een geruststellende gedachte zijn. Chapeau!!! Ik heb inmiddels weer een aantal muzieknummers gedigitaliseerd, waarvan ik aanneem dat jij en Ellen daarvan zullen genieten, muziek uit de sixties voor in je auto ook naar Valkenburg of De Panne, en ik ga daarmee door om dat weer op stick te zetten. (Soms zet ik er stiekem één van mijn favorieten tussen). Mocht je binnenkort weer naar Tilburg komen dan vraag ik je om beide stickies mee te nemen om de aanvullende nummers op te zetten. We gaan dan ook eten in mijn favoriete restaurant, net over de grens in België. Houd daar dan ook even rekening mee.

Groet, Jan.

Lieve Ellen, aan de vooravond van je tachtigste verjaardag. Die verjaardag vier je terwijl we in oorlog zijn, zoals je ook in oorlog werd geboren. Ja, we zijn in oorlog. Anders dan zó kun je niet kijken naar de beelden uit Kiev, Charkov en al die andere Oekraïense steden. Anders dan zó kun je niet aan kijken tegen de toestand in de wereld. Die is belabberd. Eindeloos leed. Mensen op de vlucht voor een proleet en zijn gedweeë instrumentarium. Op de dag af tachtig jaar geleden werd ternauwernood voorkomen dat een andere agressor, Japan, jouw geboortestad Bandoeng op Java bombardeerde en met de grond gelijkmaakte. Gedweeë Jappen in naam van hun keizer. Lieve Ellen vertel me, waarom maken wij zo’n verschil in vluchtelingen? Er is ook iets aan de Oekraïne-inzamelingsactie dat me niét zint. Huidskleur. Dat onderscheid. Anders zijn dan wij. Mijn vervolg op Babi Jar. Daar duizenden en nog eens duizenden executies aan de rand van een groot ravijn – omdat ze anders waren, joods, zigeuners.

We staan nog maar aan het begin. Het wordt nog vele malen erger dan nu al het geval in Oekraïne. Je hoorde het diverse deskundigen (militair en humanitair) zeggen gisteren tijdens de inzamelingsavond die meer dan 106 miljoen euro aan steun vanuit Nederland opleverde voor het vluchtelingenwerk in het brandende Oekraïne. En ondertussen liet de voormalige militair adviseur van een zekere Donald Trump vanuit zijn riool weten dat de Russen president Zelenski en zijn onschuldige Oekraïense volk nog veel te zachtzinnig aanpakten. Je wordt er stil van.

Te zachtzinnig aanpakten? Ja, Douglas Macgregor meende deze verschrikkelijke dagen vanachter een vals gebit te moeten uitbraken dat de Russen er gerust nog een schepje bovenop konden doen. Ze waren te slap begonnen. Douglas Macgregor? Was dat sujet niet de favoriet van het geboefte Donald Trump voor het ambassadeurschap in Duitsland. Het feest voor die twee ging niet door, omdat Berlijn geen moslimhater binnen wilde halen. Ach ja, Donald Trump. We zouden hem eens vergeten. We zouden hem eens uit het oog verliezen. Met hem nog in Washington zou het in Oekraïne nooit zo’n vaart gelopen hebben. Beweerde hij althans zelf. Het zieke brein vanaf een golfbaan in Florida. Gisteren werd bekend dat er wereldwijd de afgelopen twee jaar meer dan zes miljoen mensen aan corona zijn bezweken. Meer dan zes miljoen. Het aantal ligt volgens waarnemers aanzienlijk hoger. De cijfers zijn immers niet compleet. Maar zes miljoen volgens de officiële statistieken. De meeste doden vielen in de Verenigde Staten dat een zekere Donald Trump toen als president kende. Donald Trump die dweepte met Donald Trump en dat ongetwijfeld zal blijven doen.

Ondertussen wappert hier voor de derde achtereenvolgende dag de Oekraïense vlag vanaf het balkon. Het is iets, het is iets meer dan niets. Een gebaar. En 555 werd niet vergeten. Ook dat was iets, iets meer dan niets. Toch schrijnt het. Het schuurt en schrijnt tegelijk met een blik vol respect en bewondering op die ene hoek van onze woonkamer. De wetenschap van hun eigen achtergrond. Daar verzorgt de Afghaanse Diana Sharifi mijn kroonjuweel Ellen al meer dan 1500 dagen, ze loopt de marathon, Diana, en kijkt de jonge Syrische studente Geneeskunde Helin Al Muhammad toe.  Drie generaties. Drie generaties die oorlog in zijn hevigste vorm hebben meegemaakt. Ellen dankt het waarschijnlijk in hoge mate aan de onverschrokken luitenant-generaal Hein ter Poorten, bepaald geen dienstklopper, dat ze op 10 maart 1942, op een paar uur na tachtig jaar geleden, überhaupt ter wereld kwam. De lucht boven Bandoeng op Java was bezaaid met Japanse bommenwerpers. Als zwermen spreeuwen die ronkende bommenwerpers, waarvoor de moeder van Ellen zich  op advies van de plaatselijke overheid verstopte onder een tafel met een pan omgekeerd over haar hoofd. Een kordate Ter Poorten redde Bandoeng van de ondergang, want de Japanners zouden Bandoeng van de aardbodem doen verdwijnen als Nederland niet Java ter capitulatie opgaf en daarmee in feite heel Nederlands-Indië. Ter Poorten schonk, omdat er niets anders op zat, Bandoeng aan de Japanse agressor, wenste een massaslachting onder burgers te voorkomen, iets wat gouverneur-generaal Van Starkenborgh niet durfde omdat hij rugdekking zocht bij een koningin die op dat moment ver weg en onbereikbaar op een gazon in Londen aan de thee zat. Geen Zelenski was ze, Wilhelmina. Daar kunnen we kort over zijn.

Kerk, Koningshuis en Kapitaal. Ze komen telkens weer terug. Zo ook met de rol van de kerk in Rusland ten aanzien van het regime daar. De Russische kerk staat onvoorwaardelijk achter het Kremlin. De kerk als mede oorlogsmisdadiger met schending van het oorlogsrecht en de mensenrechten in bredere zin. Kerken hebben iets met regimes. Ze blinken uit in mee heulen. Ze schurken aan tegen de macht. Ze onderdrukken. Ze houden de mensen graag dom. Zie de Russische kerk. Lees Ruslandkenner Hubert Smeets. Ze hebben iets griezeligs, de kerken, overal ter wereld. Koningshuizen ook. Waar was het setje fuifnummer WA en M trouwens gisteravond tijdens de inzameling voor Oekraïne? Met wintersport in Lech? Op luxe dienstreis? Naar Griekenland met een boog om Moria? Koningshuizen hebben iets met foute regimes. Zo heel erg kieskeurig zijn ze in de regel niet. Kapitaal al evenzeer. De Zuidas. Altijd weer die verderfelijke drie K’s. Drie generaties dus in een hoek van onze woonkamer die oorlog met alle schendingen van mensenrechten aan den lijve hebben meegemaakt. Zoals Diana. Als jonge vrouw op een flesje water met twee kleine kindertjes onder de arm gevlucht vanuit haar schuilkelder in Afghanistan voor de Taliban. Nooit meer terug kunnen naar het land waar ze geboren werd en waar haar gesneuvelde vader begraven ligt. Zoals ook Helin, gevlucht uit Syrië – Helin Al Muhammad die als jong meisje meer meemaakte dan een gifgasaanval alleen. Een heel klein fragment van Helin gisteren over de mail naar ons gestuurd. Lees maar.

Hi Johan, 

Ik ben nu onderweg naar Utrecht. Ik ben vandaag blij. Ik ben blij omdat ik mijn vakken van de eerste periode geneeskunde heb behaald. Met mooie cijfers. Ik was vandaag zenuwachtig. Ik heb de resultaten gekregen van mijn begeleider aan de VU. Ze is best streng. Ik hoop dat ik dit traject geneeskunde succesvol zal afronden. Ik bevestig nog even mijn meeloopoefeningen met Diana. Daarna zal ik haar een paar keer vervangen. Ik zal dat doen met plezier en liefde. Als vrijwilligster! Ik zou meer dan twee dagen willen komen verzorgen, maar helaas is dat voor mij onmogelijk, omdat ik de geneeskundestudie en mijn vluchtelingentraject samen doe. Het is essentieel.  Vrijwilligerswerk hoort bij mij, ik doe het elk jaar. 

Met vriendelijke groet, Helin.

Vier jaar in Nederland, deze dame. Zie haar beheersing van de Nederlandse taal, nu al. Net als de beste studenten vroeger op de Erasmus en in Tilburg is het er één die je geregeld moet afremmen. Een 7 moet een 8 worden en een 8 een 9. En dan naar de 10. Helin in de voetsporen van Ellen en Diana.

Er is alle reden heel blij te zijn met alle Nederlandse steun voor Oekraïne. Die meer dan 106 miljoen is grandioos. Natuurlijk is die 106 miljoen fantastisch. Maar er is ook enige schaamte hier tegenover Afghanistan en Syrië. Schaamte tegenover oorlogsslachtoffers met zwart haar en een tintje. En juist naar die mensen gaat mijn hart uit. Zoals ook dat van Ellen. En onder tussen wappert de Oekraïense vlag nog steeds vanaf het balkon. Dat is het punt ook niet. Maar moet de oorlog zich in Europa afspelen om ons zo ruimhartig te betonen als jegens Oekraïne? Reageren wij anders als de slachtoffers meer op ons lijken? Wordt het voor ons pas echt menens als een ramp, militair en humanitair, in de eigen regio plaatsheeft? Laten we ons door dit soort gevoelens leiden? We hebben collectief gefaald bij de gebeurtenissen van vorig jaar in Afghanistan. Niet alleen Biden blunderde, ook wij deden dat. We zijn de luchthaven van Kabul kennelijk allang weer vergeten. We lieten onze eigen tolken in de steek. We lieten een heel volk in de steek. Daar in Afghanistan is nu aan alles gebrek. Er heerst hongersnood. Er zijn geen medicijnen. Vrouwen mogen behalve het baren van kinderen niets anders meer. Afghanistan mede door onze lafheid ver terug in de tijd, terug in de Middeleeuwen. Afbeeldingen van vrouwen in Kabul afgerukt en afgescheurd van de billboards. We zijn het vergeten. Het is vandaag Internationale Vrouwendag. We collecteren voor Oekraïne. En dat doen we goed.

We lieten Afghanistan in de steek. We zagen toe hoe wanhopige Afghanen op een vliegtuig klommen en zich vastklampten aan de romp. Zo ver lieten we het komen. Nederlandse ministeries maakten er een blamerende competentiestrijd van. Ze logen ons voor. Ze logen de Afghanen voor. Eén zo’n minkukel zit nu waarnemend burgemeester in Almere te spelen. Ze gaat door voor de Moeder van het CDA. Ank is haar voornaam, de rest ben ik vergeten. Of heb ik verdrongen. Een zwarte bladzijde. Ook in Syrië verzaakten we. Het was de ver-van-ons-bed show. Wie hoor je tegenwoordig nog over de vluchtelingenkampen in Griekenland? Wie praat er nog over Moria? Dat interneringskamp is meer dan smerig en vervuild. We hebben er geeneens een woord voor. We zijn heel selectief in onze naastenliefde. Wat niet wegneemt dat Zelenski nu al de Nobelprijs voor de Vrede verdient. Die moet hij niet postuum uitgereikt krijgen. Maar hoe selectief zijn we? Wat niet wegneemt dat we vrouwen en kinderen uit Oekraïne met open armen moeten ontvangen. Hotels, vakantieparken, kazernes, sportscholen, tochtige leegstaande gebouwen en zo meer worden al in gereedheid gebracht. Terecht.

De beelden elke dag weer spreken voor zich. Geweldig die 106 miljoen euro. Al mag het wel een pondje minder met BN’ers en hun te grote ego bij dit soort uitzendingen. Het krijgt steeds weer iets incestueus. Die Wendy van Dijk werkte op de zenuwen. Zo aanstellerig. Zo zonder overtuiging. Gold evengoed voor Dionne Stax. Het leek wel compassie acteren. Onze ‘sterren’, soms van hopeloze kwaliteit, konden zichzelf weer in de kijker flaneren. Ze zijn me te berekenend. Te on-echt. Te veel pantoffelhelden. Maak niet zo graag verschil tussen Bekende Nederlanders en Niet Bekende Nederlanders. Niet zo graag? Het ergert me. BN’ers, ze zijn er als de kippen bij zodra het om dit soort uitzendingen gaat. Gelukkig kwamen ze niet met een variant op het coronalied. Hoorde een oproep om te bellen, want dan kon het wel eens gebeuren, als je geluk had, dat je een oud-minister aan de telefoon voor Oekraïne kreeg. Een wat? Een minister uit Rutte III. Een aanbeveling? Worden wij voor debielen gehouden? Allesbehalve een aanbeveling, iemand uit het vorige kabinet vol brokkenpiloten. Viel ook die minister voor Oekraïne aan de telefoon niet op de toeslagenmisdaad? Speelde toen Afghanistan ook niet? In de categorie NIET Bekende Nederlanders zitten trouwens waarschijnlijk naar verhouding veel meer mensen die, als het er echt op aan komt, werkelijk iets waard zijn. Die hebben geen last van een te groot ego. Die doen nog aan zelfrelativering en zelfspot. Toch fijn die 106 miljoen. Maar er is OOK Afghanistan, Syrië, Moria. Die mensen lijken minder op ons. Het is niet onze regio. NOU EN? Nogmaals werp ik een blik op Ellen en Diana en Helin daar in die hoek van onze huiskamer. Ja bekende Nederlanders, er is meer dan Oekraïne. Hier kijken we daar in elk geval wél zo tegenaan. Voor ons zijn de vluchtelingen uit alle windstreken vluchtelingen die een bed behoeven.

****

Inderdaad Johan, hier kan ik het wel mee eens zijn. Hier heb je zeker een punt. En die BN’s ja, ze drongen zich weer naar voren. Ik kom straks Ellen alvast met bloemen feliciteren, als het jullie uit komt. Albert Schuurmans.

Niet naar die uitzending van die inzamelingsactie gekeken, Johan. Bewust niet. Uit eerdere ervaringen weet ik dat mijn tenen er nog krommer van zouden zijn geworden dan ze nu al zijn. Ik verdraag zulke tv niet. Jan van Ewijk.

Leroy is met zwangerschapsverlof. Of hoe noem je dat bij een man die op het punt staat vader te worden. Diana coördineert de fysiotherapie van twee keer per week, Leroy en Max, nu vervangt ze zelfs Leroy, net als in zijn vakantie. Voor Ellen staat daarmee ook haar Oudejaarsavond op het punt van beginnen. Ellen in de volkomen ruststand.

Ik, Anatoli Koeznetsov, ben geboren en getogen in Kiev. In het stadsgedeelte Koerenjevka, in de nabijheid van de grote kloof, waarvan de naam destijds alleen de plaatselijke bevolking iets zei: Babi Jar. Het was het speelterrein van mijn kinderjaren en wat dies meer zij. Later werd dit ravijn opeens, van de ene op de andere dag, wijd en zijd bekend. Ruim twee jaar lang was het verboden terrein dat, binnen een prikkeldraadversperring onder hoogspanning, een concentratiekamp herbergde. Borden waarschuwden dat er zou worden geschoten op iedereen die zich in de buurt waagde. Ik, Anatoli Koeznetsov, ben er zelf eens binnen geweest, in het kantoor dan, niet in het ravijn zelf, anders zou ik dit boek niet geschreven kunnen hebben. Op gezette tijden hoorden we onophoudelijk mitrailleursalvo’s: tra-ta-ta, tra-ta-ta. Twee jaar lang heb ik die mitrailleursalvo’s dag in dag uit gehoord en ik hoor ze nog steeds knetteren. Aan het einde van het tweede bezettingsjaar van de Tweede Wereldoorlog steeg er een zware, vettige walm boven het ravijn op. Een week of drie hield het walmen aan. Toen de Duitse troepen uit Kiev verdreven waren en alles voorbij was, ging ik er met een vriendje op uit om te onderzoeken wat daar zoal was achtergelaten, ook al waren we erg bang voor landmijnen. We hebben het over een enorm ravijn, majestueus in feite, gelegen tussen drie woonwijken van Kiev: Loekjanovka, Koerenjevka en Syrjets. Een in vodden geklede oude baas met een jutezak waagde de oversteek van de ene kant van het ravijn naar de andere. ‘Opa’, vroeg ik hem, ‘hebben ze hier de joden neergeschoten of is dat verderop?’ De oude man stond meteen stokstijf, nam mij op van kruin tot zool en zei: ‘En hoeveel Russen, Oekraïners en andere nationalisten zijn hier wel niet vermoord!’ En hij liep door.

Ik, Anatoli Koeznetsov, vervolgde mijn weg. Op een helling graasden geiten en drie jonge herdertjes van zo’n jaar of acht waren ijverig bezig om met hamers stukken kool los te werken en die klein te slaan op het blok graniet. We liepen op de herdertjes af. De kool was korrelig en bruinig van tint, zoiets als een mengsel van locomotiefas en houtlijm. Een van de jongetjes haalde iets uit zijn broekzak tevoorschijn en liet het op zijn handpalm op en neer wippen. Het was een klompje half gesmolten gouden ringen met een of ander bijmengsel. We vonden even verderop gave beenderen en een verse, nog vochtige schedel en klompen zwarte as in het grijze zand. Ik raapte een stuk zwarte as op dat zo’n twee kilo woog. Ik nam het mee en bewaarde het. Het was de as van vele mensen, je zou het een klomp internationale as kunnen noemen. Het woord ‘documentaire’ in de ondertitel van dit boek houdt in dat ik alleen maar authentieke feiten en documenten aanvoer en dat geen greintje literaire opzet nastreef. Met andere woorden: alles in mijn boek is de zuivere waarheid. Mensen aan wie ik wel eens gedeelten van de geschiedenis van Babi Jar vertelde, waren unaniem van mening dat ik er een boek over moest schrijven. En met het ouder worden, raakte ik er ook zelf meer en meer van overtuigd dat dat de plicht was van mij, Anatoli Koeznetsov.

Een boek aan de hand van de feiten zoals ze zich hebben voorgedaan in de Tweede Wereldoorlog tussen drie woonwijken van de Oekraïense hoofdstad Kiev. In mijn tijd als docent journalistiek vroegen ze mij, schrijver van deze blog, eens in een interview naar het mooiste boek dat ik ooit in mijn leven gelezen had. Mooi, antwoordde ik, moet dan in een iets andere context worden gezien, mooi in de zin van indrukwekkend en verbijsterend en dus om nooit meer te vergeten. Zonder ook maar een paar tellen te hoeven nadenken noemde ik Babi Jar van Anatoli Koeznetsov. Ik vertelde mijn interviewers, het waren er twee, hoe ik aan het boek Babi Jar was gekomen. Dat was aan het begin van de jaren ’80. Ellen bracht het mee toen ze bij me introk in het kleine appartementje zo groot als een luciferdoosje in Amstelveen. Het boek was van de vader van Ellen geweest en het had zowel voor hem, haar vader, als voor haar een bijzondere betekenis. Nooit Meer Oorlog, al genoeg geleden in Indië. Anatoli Koeznetsov sluit met zijn indringende vertelkunst zijn boek af met: De problemen van Babi Jar hangen als een zwarte onweerswolk boven de mensheid. Die onweerswolk is nog niet afgedreven. Het is niet te voorspellen in welke vorm de haat en terreur zich opnieuw aan ons voor zullen doen en onder welke namen de nieuwe Buchenwalds en Hirosjima’s, die nog in het verborgene liggen, zich aan ons gaan openbaren. Er is, schrijft Koeznetsov, niets kostbaarders ter wereld dan een mensenleven. Wij dienen dat te beschermen. Fascisme, geweldpleging en oorlog moeten voorgoed verdwijnen. De sporen daarvan dienen alleen bewaard te blijven in boeken over het verleden. Ik, Anatoli Koeznetsov, ik sluit zo’n boek over het verleden hiermee af en wens u vanuit Kiev vrede.

En daarmee eindigt Babi Jar. Het boek althans. Met een vredeswens. Een schreeuw bijna om Nooit Meer Oorlog. Een vredeswens van een schitterende Oekraïense auteur vanuit Kiev meer dan een halve eeuw geleden. Niets kostbaarders ter wereld dan een mensenleven. Het kostbaarste boek van de vele kostbare boeken die hier thuis met z’n alle, een hele collectie, als een bibliotheek, een hele kamerwand, en meer nog dan die wand, in beslag nemen. Alleen al op 29 en 30 september 1941 werden in het ravijn van Babi Jar in Kiev 33.771 joden door de Duitsers geëxecuteerd. Bijna 34.000 joodse medemensen in twee dagen tijd. Het grootste en belangrijkste Holocaust museum met monument ter wereld, ter waarde van 80 miljoen dollar, herinnert aan de genocide. Deze week besloot Poetin tot een raketaanval op de centrale televisietoren van Kiev. Het vrije woord moest de nek worden omgedraaid. Er vielen doden. Dicht in de buurt van de centrale televisietoren het Babi Jar museum met monument. Het werd beschadigd. Het werd door een Russische raketaanval geschonden. Het Kremlin schond de geschiedenis. Het zegt misschien iets, of zelfs veel, over het historisch besef van de heer Poetin. Hele volksstammen hechten waarde aan de geschriften van de Franse apotheker en vooral astroloog Nostradamus uit de tijd van de Renaissance. Veel van diens voorspellingen is is in de loop der eeuwen griezelig nauwkeurig uitgekomen. Zoals Napoleon en Hitler. Zoals de beide Wereldoorlogen. En zoals de stormachtige opkomst van China en de Chinezen. Nostradamus kent vele volgelingen. Wat 2022 betreft voorzag hij een jaar van een zware oorlog in Europa, ban mensen op de vlucht, onmetelijke vluchtelingenstromen, hongersnood en een herhaling van de vreselijkste hoofdstukken uit de wereldgeschiedenis. Babi Jar, de Holocaust, Kiev, Oekraïne. Europa in het ravijn. En de hoop dat die geweldige, onverschrokken president blijft leven. Hij is een voorbeeld!

Epiloog.

Hoe zullen volgende generaties over óns oordelen als we, na bijvoorbeeld óns smartelijk falen in Afghanistan, dat vliegtuig in Kabul en die wanhopige mensen die zich vastklampten aan de romp – vertel me, hoe zullen volgende generaties over óns oordelen, als we de verwoesting van het soevereine Oekraïne en de humanitaire crisis daar geen halt toe roepen met meer dan praten en sancties? Zullen we ermee wegkomen als er straks geen Oekraïne meer bestaat, of anders één verschrikkelijk groot concentratiekamp onder marionetten, en wij slechts roepen: We konden niet anders, arme Oekraïeners, maar jullie waren geen lid van de NAVO.’ Gaan volgende generaties dan het gelag betalen en openlijk excuses voor óns maken, zoals de overheid het namens óns pas geleden deed in de richting van bijvoorbeeld Indonesië? Zo maar een vraag.

****

Indrukwekkend je blog over Babi Jar. Had nog nooit gehoord van Anatoli Koeznetsov noch over zijn boek. Op CNN zag ik een reportage over de aanval op die tv-toren en het Holocaust-museum daar. Om van te rillen en misschien wel te janken. Gisteren ben ik begonnen aan het boek Aleksandra van Lisa Weeda. Gaat over Oekraïne en met name Loegansk. Genomineerd voor de Libris-literatuurprijs. In het voorwoord een deel uit de dankrede van Svetlana Alexijevitsj, toen zij -als Wit-Russische- in 2015 de Nobelprijs voor Literatuur ontving. “Ik durf te zeggen dat we onze kans van de jaren negentig hebben gemist. Bij de keus tussen een sterk land en een waardig land, waar het goed leven is, werd gekozen voor het sterke. Het is weer de tijd van de kracht. Russen vechten tegen Oekraïners. Tegen hun broeders. Mijn vader was Wit-Rus, mijn moeder Oekraïens. Zo is het bij velen. […] Een tijd van hoop is vervangen door een tijd van vrees. De tijd loopt achterwaarts. ” Zoals je weet ben ik driemaal in Oekraïne geweest. Ik trek me de gang van zaken daar meer dan gemiddeld aan, vermoed ik. Hoewel de oorlog nu (met alle vluchtelingen) de Nederlandse bevolking meer lijkt te raken dan recent met Afghanistan.

Jan van Ewijk.

Reactie van Mireille Pacheco van de Rabobank. ‘Las uw blog en ben me meteen in Babi Jar gaan verdiepen. Dit hoofdstuk van de geschiedenis kende ik niet. Het maakte heel veel indruk op me. Bedankt.’