Maand: september 2022

Tenslotte in Hotel Cajou ook van de burgemeester van De Panne de vraag hoe wij een half jaar na haar dood de as-verstrooiing als eerbetoon en hymne aan Ellen ervaren hadden. De lange gestalte kwam met uitgestoken hand vanuit de ontbijtzaal van Cajou ook af op Diana en Helin. Twee heldinnen van me, zo stelde ik mijn reisgenoten aan de burgemeester voor. Hij vroeg naar hun achtergrond en liet zich informeren over hun betrokkenheid bij Ellen, hun ethos, en hun liefde voor haar vooral. Veel bleek hij al te weten, de burgemeester van De Panne die werd geflankeerd door hotelbaas Bruno die maar weer eens onze jarenlange vriendschap aanhaalde en onze vele bezoeken aan zijn hotel en aan De Panne. We wisten ons er ditmaal zelfs eregasten, vips. Wat werden we er in de watten gelegd!

Zaterdag 24 september, 17:00 uur: de vloedlijn, metershoge golven, pikdonkere wolkenpartijen, ze konden elk moment uiteen spatten zo leek, een schitterend panorama. Het luchtruim een schilderij van olieverf, het kon zo van Jacob van Ruysdael zijn, het brede strand van de meest zuidelijke badplaats van Belgisch Vlaanderen, Duinkerken in Frankrijk dichtbij, de plek met zo ontiegelijk veel herinneringen. Hoe ze daar op dat gloeiend hete strand van De Panne eens met een speciaal, door Diana geregeld, voertuig met rupsbanden van de reddingsbrigade door het zandstrand werd gemanoeuvreerd. Herinneringen mét Ellen en herinneringen áan haar. Met twee zeer dierbare mensen in De Panne. Met Diana, wie anders, en met natuurlijk ook Helin. En Ellen, Ellen zelf?, ze was erbij, zo voelden en beleefden we het voortdurend. Tegelijkertijd in Nederland bijval. Van (ex) schoondochter Geeta en haar gezin, en van andere zeer goede vrienden en vriendinnen, die als beloofd bij hun thuis om 17:00 uur 24 september een kaarsje voor Ellen aanstaken. Even later druk mail- en appverkeer met Nederland, en Hamburg, met de moeder van Diana, over hoe het was geweest. Welnu: mooi, eenvoudigweg mooi, eenvoudig mooi. Eng? Nee, voor nog geen meter eng.

Elk moment kon het gaan stortregenen, maar anders dan de rest van de zaterdag hielden we het droog. De as van de onvergetelijke Ellen werd door de golven van de Noordzee meegenomen, en het was goed. Ja werkelijk, het was goed zo. Het bleef onwezenlijk, heel onwezenlijk allemaal, maar toch. Na afloop van de as-verstrooiing een wandeling door de belangrijkste winkelstraat van De Panne, de Zeelaan, etalages kijken, een praatje bij onze vaste kledingzaak Hips, en later op de avond naar Belgisch-Franse culinaire gewoonte een vorstelijk bourgondisch diner met kabbeljauw in het gerieflijk volle restaurant van hotel Cajou. De warmtegloed. De bediening was er één met grandeur. ‘Op Ellen’, zeiden we tegen elkaar en we hieven het glas. Bij de koffie kwam de chef-kok van beneden langs voor een praatje en om speciaal Diana bij een weerzien na drie jaar te omhelzen.

‘Op Ellen’, zeiden we ook bij de koffie. Wij herinnerden ons een fantastische vrouw die had gevochten voor haar leven, maar die het uiteindelijk toch niet van parkinson had kunnen winnen. In november zal weer een gedeelte van de as van Ellen worden verstrooid. Dan, met een ander groepje, op Bronbeek in Arnhem bij het monument voor de slachtoffers en overlevenden van de jappenkampen voor vrouwen en kinderen in de Indische Archipel. Op het in de volle augustuszon wegbrandende gazon van Bronbeek werd (21/08) voor Ellen een minuut stilte gehouden, waarna het Wilhelmus klonk en de vlag gehesen werd. In de juiste volgorde van de driekleur, er werd ditmaal speciaal op gelet. Ellen bij de overleden overlevenden van de kampen dit jaar. Ze werd op Bronbeek herdacht. Wil was erbij en ook zij kreeg een brok in haar keel. In de aanloop naar de kerstdagen in december, met opnieuw een ander groepje, maar wel steeds Diana erbij, en met Wietske, de enige van ons die de ouders van Ellen nog heeft gekend, met een gedeelte van de as naar de tuin van het kasteel van Haarzuilens, erin ook, de plek van trouwen met Ellen, zo lang geleden alweer en nog steeds zo vers in het geheugen.

Voor een speciale video-opname in verband met haar inburgering en taal werd Helin naderhand óók en passant naar De Panne gevraagd. Ze was er voor het eerst. Ze was voor het eerst sinds haar vlucht vier jaar geleden uit Syrië naar Nederland buiten onze landsgrenzen. Voor het eerst in België. Helin, op de video: ‘Het was zó waardig. Ik was geen toerist in België, ik was er voor Ellen, van wie ik heel erg hield. Zo grappig in De Panne dat ze twee talen door elkaar heen spreken, Nederlands en Frans. Ik snap heel goed dat De Panne en Cajou voor Ellen speciaal waren. Zó lief en hartelijk iedereen. Het was een weekend om nooit meer te vergeten, en dat zal ik ook niet.’ En Diana tegen de burgemeester van De Panne: ‘Nog dagelijks denk ik aan Ellen. Er komt voor mij geen tweede Ellen.’

Het verhaal van de Panne 24-25 september 2022 in beeld. Het verhaal van een bijzondere zaterdag en zondag. Vroeg me tevoren af of ik het wel zou kunnen. Maar ik kon het. Op de golven van de zee. Onze gedachten gingen mee. Ze vergezelden de as.

Het gemis blijft. Er is een glans van het leven af en die glans keert nooit meer terug. Zolang geknokt en Ellen desalniettemin aan parkinson kwijtgeraakt. Verloren, zo voelt het echt. Een halfjaar geleden alweer, we beleven het als was het gisteren. Aan de zaterdagavond 30 april, toen ze in mijn armen stierf, kan niet met droge ogen worden teruggedacht. Het roept telkenmale zóveel emotie op. Zó beladen. Moet aan de vrijdag denken dat Ellen me heel bezorgd en vertederd kwam ophalen uit het Diaconessenhuis waar dokter Derks me aan mijn meniscus had geopereerd. Nooit meer aan teruggedacht maar nu wel. Ik was toen nog zo duidelijk iemands liefste. Ellen met een rolstoel voor mij aan mijn bed in wat ze geloof ik een uitslaapkamer noemen. Veel dank aan de mensen van hotel Cajou voor hun grandioze toegewijde gastvrijheid rond de as-verstrooiing en voor ook de ronde tafel die zondagochtend speciaal voor ons was gedekt. Met tafellinnen en alles d’r op en d’r aan. Decorum. Alles in stijl. Het mocht ons aan niets ontbreken. Dank ook Wil die ons bij terugkeer thuis opwachtte voor een bourgondisch glas rode wijn en een hapje. De foto’s vertellen het verhaal, de onstuimige zeegezichten die aan Jacob van Ruysdael doen denken, vermaard, die Haarlemmer van weleer, vanwege zijn landschappen en zeegezichten uit de zeventiende eeuw.

****

Hallo Johan!

Mooi en vooral ontroerend verhaal op je website. Met prachtige foto’s. Eigenlijk had ik gedacht dat jullie met een boot de zee op zouden gaan. En had Bruno de burgemeester uitgenodigd? Bruno was (of is) toch lid van de gemeenteraad? Ik had geen kaars in huis. Maar heb aan Ellen gedacht met een (brandend) waxinelichtje op tafel. Met ernaast de prachtige overlijdenskaart.

Groet,

Jan van Ewijk.

En natuurlijk kwam de omroepwereld weer verkreukeld en emotioneel uit het weekend tevoorschijn. Je zou je emoties eens de baas zijn! Las dat de als ziekelijk omschreven Linda de Mol ergens emotioneel op had gereageerd. En ook haar dochter. De vrije val in het tranendal. Het had iets met Ilse DeLange te maken, en toch ook weer niet. En natuurlijk was ook Humberto Tan weer emotioneel zijn bed ingegaan, of zijn bed uitgekomen. De tegenvallende kijkcijfers. Eva Jinek emotioneel omdat haar kijkcijfers meevallen. Zandvoort was emotioneel, en ook het feestvarken zelf dat zo blij was een Nederlander te mogen zijn en emotioneel werd toen hij die woorden uitsprak. Dat zegt niet iedereen hem na tegenwoordig. Een emotionele coureur. Daar reageerde de prins met die bril van Pearle weer emotioneel op, en natuurlijk ook onze nationale waterlander Beau. Maxima was alleen in Amerika aangekomen, zonder WA. En niet zonder emotie. Het stond er toch echt. Was ze hem onderweg in het luchtruim verloren? Had ze hem naar Argentijns voorbeeld gevraagd ook eens boven zee uit een vliegtuig te springen? Maxima had er immers laatst een heerlijk gevoel aan overgehouden. Maxime Verhagen tastte met een roomboterzachte g emotioneel zijn geheugen af over de gaswinning in Groningen waar hele dorpen uit het lood hangen. Alle voetballers ruilden emotioneel hun oude club in voor een nieuwe omdat de miljoenen zo verdrietig maken. Worden we cynisch? Het ergste voor de mensheid moest nog komen: een dode Queen. Slaagde er afgelopen zaterdag in emotioneel niet achter te blijven bij al onze lokale wereldsterren.

Lees na Khaled Hosseini nu het schokkende en tegelijkertijd ook inspirerende levensverhaal van de Iraakse mensenactiviste Nadia Murad over haar vlucht uit handen van IS. Het boek van mijn huisgenote Helin te leen gekregen, en niet toevallig. Of ik het alsjeblieft wilde lezen, desnoods maar enkele hoofdstukken. ‘Ik zal de laatste zijn’, vertoont overeenkomsten met de verloren jeugd van de sinds enkele dagen volledig in Nederland ingeburgerde Syrische vluchtelinge Helin. Haar laatste examen inburgering zopas gehaald. Moed en veerkracht kenmerken de Koerdische meisjes die aan het monsterlijke godsdienstig verdwaasde IS wisten te ontkomen. Zoals ook Helin. Nadia Murad groeide op in Kocho, een dorpje in het noorden van Irak dat voornamelijk wordt bewoond door jezidi’s. Op 15 augustus 2014 voegde Islamitische Staat in Kocho een nieuw donkerzwart hoofdstuk vol rioollucht toe aan de genocide. Alle mannen en oudere vrouwen van Kocho werden geëxecuteerd. Nadia verloor in luttele minuten zes broertjes en haar moeder. De jonge vrouwen werden gespaard. Ze werden op markten verkocht als seksslavinnen. Een vrouw probeerde hangend aan een helikopter aan IS te ontkomen, ze sloeg ‘als een opengespatte meloen’ diep beneden op de rotsen te pletter. Na maanden van gevangenschap wist Nadia aan de bebaarde boevenbende van IS te ontsnappen. De vrouw die de Václav Havel Mensenrechtenprijs en de Sacharovprijs ontving, genomineerd is voor de Nobelprijs voor de Vrede en die voor de VN werkt, beschrijft in ‘Ik zal de laatste zijn’ de verschrikkingen die ze onderging. Wie dit leest mag zich verbazen over alle deels commercieel getinte huilpartijen van de vele schertsfiguren in onze westerse wereld. Wees, verkrachtingsslachtoffer, slaaf en vluchteling – het aangrijpende boek van het kaliber ‘De Vliegeraar’ en ‘Duizend Schitterende Zonnen’ was mee naar Leeuwarden.

Maakte er op een van zon doordesemde vroege-herfst-zaterdag een rondleiding en werd de Jacobijnerkerk binnengetrokken. De Jacobijnerkerk, ook wel De Grote Kerk, een Gotisch bouwwerk, tot stand gekomen tussen 1275 en 1320, op een compleet verstild stuk historische grond (joodse deportaties ook) in de Friese hoofdstad te midden van hofjes, de Jacobijner hofjes uiteraard, de voormalige joodse synagoge, het voormalige weeshuis, tuinen met buxus, eeuwenoude bomen, en architectuur. De stad op zijn mooist, zullen we maar zeggen. Ter rechter zijde in de kerk een tafel met daarachter twee dames in zomers mantelpakje. Naast hun tafel een andere tafel met daarop een groot tableau brandende waxinelichtjes. Bij de brandende waxinelichtjes een kaartje. Dat trok meteen mijn aandacht. De bezoekers van de Jacobijnerkerk van Leeuwarden werd gevraagd een waxinelichtje aan te steken voor Oekraïne en de vluchtelingen daarvandaan. Op mijn logeeradres nabij de Noordersingel van Leeuwarden lag ook mijn boek ‘De Vliegeraar’ van Khaled Hossseini en ik was net de apotheose voorbij bij het herlezen van deze hartverscheurende en niet meer uit de internationale bestseller lijsten weg te denken pageturner. Misschien gaf Khaled Hosseini me het zetje, zou zo maar kunnen. Net als Nadia Murad.

‘Dames, goede middag. Ik zie op dat bordje daar dat ik een waxinelichtje in deze Nederlands Hervormde Kerk kan opsteken voor Oekraïne. Maar mijn vraag: waar in deze kerk kan ik dat doen voor Afghanistan? En waar voor de Koerden in het noorden van Syrië en Irak?

Er valt een kerkelijke stilte. Devoot zoals een kerk devoot kan zijn.

De ene mevrouw: ‘ Daar zegt u zoiets. Dat weet ik niet. U overvalt ons ook een beetje met uw vraag. We zitten hier als vrijwilligers namens het kerkbestuur met folders en ansichtkaarten en ook niet meer dan dat.’

‘Maar u kent het briefje bij die waxinelichtjes? Oekraïne. Verder dan Oekraïne is er op onze planeet welbeschouwd geen leed voor de Nederlands Hervormde Kerk in Leeuwarden. Zijn we het overhaaste vertrek van de lafaard Biden uit Afghanistan vergeten nu ruim een jaar geleden? Wel eens gehoord van die vreselijke Ank Bijleveld die toen minister van Defensie was. Kaag, misschien wel eens van dat mispunt gehoord? Altijd is Kortjakje ziek en zo. Hoe hebben we de vrouwen en meisjes van Afghanistan zo verschrikkelijk in de steek kunnen laten, dames. Waar zijn de waxinelichtjes voor hun? En waar kan ik uw waxinelichtjes voor de Koerden vinden? Waar zijn de waxinelichtjes voor die jonge jezidi-vrouw uit het noorden van Irak die hoog in het luchtruim de buitenkant van een helikopter moest loslaten en als een uiteengespatte meloen op de rotsen te pletter viel? Kijken we in de kerk niet verder dan Oekraïne?’ We worden cynisch ja.

Weer die ene mevrouw: ‘Heus wel, het wereldleed houdt niet op bij Oekraïne. Voor mij in elk geval niet. En ook voor mijn vriendin niet. Ja toch?! Ik verbaas me over het verschil in vluchtelingen dat wij maken. Het ergert me dagelijks. Dat hoort niet. Ter Apel, ik raak ervan overstuur. Inderdaad, het is al zo ver gekomen dat Artsen Zonder Grenzen in ons land heeft ingegrepen. Om je dood te schamen. Wanhopige medemensen op de vlucht in de drek buiten ’s nachts. Maar alleen maar Oekraïne zal wel niet de bedoeling van de kerk zijn. Wij horen kaarsen te branden voor alle vluchtelingen uit oorlogsgebieden en vooral ook voor de achterblijvers.’

‘Ik ken van zeer nabij twee vrouwen die de slechtheid op zijn slechtst aan den lijve hebben ondervonden. Vanwege hun voel ik me hier geraakt. Oversekste terreurgroepen met godsdienstwaan. De vrouw van vijftig en de studente van 22 werken zich in Nederland het snot voor de ogen. Ondertussen verbouwt onze eigen verwende bevolking Rotterdam als er een avondklok wordt ingesteld. Klagen we steen en been over gesloten terrasjes omwille van onze eigen gezondheid. Kroketten die niet door mogen komen. Tegen een gedeeltelijke lockdown zijn onze hersencellen niet bestand. Ik geef les aan Oekraïners. Althans, dat was de bedoeling. Maar ze melden zich niet. Van mijn organisatie kreeg ik – ongelogen – te horen dat ze met vakantie zijn. Naar Kiev, of anders naar Malaga. Dat gun ik ze hoor, maar waarom leven wij van hype naar hype? Oekraïners hoeven niét in te burgeren – hoezo zij niet?! Leg het me uit. Waar is de veronderstelling op gebaseerd dat zij over een poosje wel weer teruggaan? Die oorlog van Poetin duurt voort tot het einde der tijden. Nergens gloort een oplossing. Dus ook inburgeren. De beelden vergeten van bibberende Afrikaanse Oekraïners die aan de grens met Polen door Poolse hulpverleners in de kou bleven staan? We hebben het over de EU. Wit ging voor. Waarom blijft ons medeleven beperkt tot onze blanke Europese achtertuin? We maken onderscheid tussen mensen, Europa en buiten Europa. Uw kerk doet er aan mee getuige dat rot briefje bij die waxinelichtjes.’

‘Meneer, u wilt dat het briefje met Oekraïne verdwijnt van de tafel daar? Ik kan dat met u meevoelen. Geen stemmig brandende waxinelichtjes voor Oekraïne alleen. Wij zijn het ook met u eens. Ja toch?’ Ze kijkt weer even naar schuin rechts waar haar vriendin instemmend staat te knikken. ‘Maar ik mag van de kerk het briefje niet weggooien. U vindt dat we het moeten verscheuren? Dat mag ik niet. En mijn vriendin evenmin. We krijgen dan last met het kerkbestuur. Maar als u het nu eens zelf verscheurt, dan geeft u de snippers aan ons, en doen wij die snippers in de prullenbak. En als er bezoekers komen die een waxinelichtje willen aansteken dan zeggen wij vanaf nu dat het voor alle oorlogsgebieden in de wereld is, voor alle mensen die onder oorlog de meest verschrikkelijke lijdensweg lijden en voor alle mensen die eraan wisten te ontsnappen. Verscheurt u het briefje maar en geef de snippers aan ons, we zijn het met u eens. Honderd procent meneer. Dat briefje hoort niet in deze kerk thuis.’

Een paar tellen later hoorden we van boven het Christian Müllerorgel uit 1727 en werden er handen geschud. Moest aan de latere generaties orthodoxe joodse bewoners rondom de kerk denken. Die laten bij het ingaan van de sabbat graag het licht aandoen door niet-gelovigen om zelf niet veel later ter verantwoording te hoeven worden geroepen. Moest aan Melle denken, de betreurde Melle uit Antwerpen, de wijk Berchem, de lange smalle straat, mijn zo flamboyante oud-collega die Alzheimer kreeg – zijn joodse buren leverden op vrijdagavond hun autosleutels bij hem in zodat hij hun wagen in de garage kon zetten. Daarna deed Melle op de overloop het licht voor zijn buren aan. Melle mocht dat. Hij had zich immers overal uitgeschreven. Behalve uit dat geweldige café op de Grote Markt van Antwerpen. Hoe heette dat ook al weer? Den Engel, als ik me niet vergis. Buiten een topaasblauwe hemel. Het Christian Müllerorgel van de Jacobijnerkerk speelde door en het maakte me emotioneel. Niet vanwege de kijkcijfers, niet vanwege de gaswinning, niet vanwege mijn kapotte wasmachine, niet vanwege de hoge kosten deze maand. Nee, niets van dat alles. Ik wist waarom.  

PS. In het Verenigd Koninkrijk een emotionele prinses Anne, zo lezen we, omdat ze naar de laatste wens van haar moeder een prominente rol heeft toebedeeld gekregen bij het officieel en ceremonieel (eerder poppenkast) rouwen om de dode Queen. De Britten maken er één langgerekte theatershow van en de media doen maar wat graag mee, ze spullen. Alsof er niet dagelijks duizenden mensen door oorlog om het leven komen. Alsof de vluchtelingenstromen niet blijven aanzwellen. Alsof miljoenen niet omkomen van de honger. Het Circustheater Elizabeth met aanstellerige Britten die naast afgoderij aan collectief geheugenverlies lijden, de dood van prinses Diana in herinnering roepend. Gênant eigenlijk, hoogst gênant, een vrouw badend in weelde die 96 mocht worden. loop de kinderafdeling van het Utrechtse revalidatiecentrum de Hoogstraat eens op. Gisteren een emotionele Willeke Alberti, volgens doorgaans welingelichte bronnen emotioneel vanwege de ziekte van een familielid en daarmee meteen naar de pers; vandaag de bejaarde zangeres weer emotioneel naar de showbizzpers maar nu vanwege het huwelijk van een kleinzoon. We blijven maar volschieten. Emotioneel: misschien tegenwoordig wel het meest gebruikte en misbruikte woord in de nieuwsvoorziening. Het toetsenbord raakt er vroegtijdig versleten van. Nadia Murad schudt waarschijnlijk haar hoofd om die hele soap. Ze zal de laatste zijn, vrij naar de titel van haar indrukwekkende en veel bewogen levensverhaal.