En opeens klonk over het gazon van Bronbeek haar naam als eerste in het rijtje overledenen. Overlevende van de gruwelijkheden in de jappenkampen van Ambarawa op Java, overleden vorig jaar aan de gevolgen van de ziekte van Parkinson. Naast me links en rechts twee mensen die, net als Ellen, ook zelf oorlog in de meest afschuwelijke gedaanten aan den lijve ondervonden hadden: Diana en Helin. Afghanistan en Syrië. Een stoel verder Wil wier vader in Nederlands-Indië diende en die er daarna nooit over wilde praten. Met niemand niet. De verzwegen trauma’s. Maar opdat wij nooit vergeten. Opdat wij erover próberen te praten. Ook de tweede, derde, vierde en verdere generaties. Opdat wij voor altijd beseffen wat oorlog met een mensenleven doet. Oorlog? Die vermorzelt de onschuldigen. Als met een gloeiend heet ijzer in ziel en geheugen gebrand. Het was zondag 27 augustus 2023 het leidmotiv van een buitengewoon indrukwekkende herdenking van de Japanse vrouwen- en kinderkampen in de Indische Archipel in de Tweede Wereldoorlog. Maar ook de oorlogen van de afgelopen decennia (Afghanistan, Syrië) en Oekraïne werden aangehaald. Niet meer dan een nummer in de oorlog op Java. En aan de Birma-spoorlijn. Er leven niet veel mensen meer die… Omarm me. Indrukwekkende thema’s op Bronbeek. Altijd zullen we blijven gedenken en herdenken. Mooie foto’s van Bronbeek augustus 2023. Fotografe Diana Sharifi. Opeens klonk over het gazon van Bronbeek haar naam in het rijtje overledenen en zachtjes ging de hand van Diana over mijn rug. Een geluksmoment. Zij dacht aan Ellen en ook aan de uitzichtloosheid voor met name de vrouwen en meisjes in haar hopeloze geboorteland Afghanistan. Slavinnen van de knettergekke Taliban. Ze dacht aan studieblokkades en gebrek in Kabul aan alles. Helin tuurde naar het luchtruim, dacht aan Ellen, maar ook aan haar leeftijdgenoten, tieners nog toen, vrienden en vriendinnen, die ze in Syrië verloren had in een al evenzeer gewetenloze en doelloze oorlog, in dit geval tegen de Koerden. Ze dacht terug aan het helpen de doden te begraven. Met blote handen het graven van kuilen. De tranen die zich met het rulle zand vermengden. De zinloosheid van oorlog. Mannen en macht. Narcisme tot in het verste doorgevoerd. En Wil dacht behalve aan Ellen aan haar vader die pas op zijn sterfbed tegenover een verpleegster iets losliet over zijn verloren jaren in voormalig Nederlands-Indië. Beel en de schandvlek Westerling. En de meelopers. Structureel en systematisch massageweld in en rond de kampongs. Satanisme. Ach, sprak een dwaze omwonende eens: ‘Laten we toch eens ophouden over die oorlog.’ Nee, nee, nee. Nooit zullen we ophouden over die oorlog en welke dan ook. Er waren dit jaar welhaast duizend bezoekers bijeen op Bronbeek met het herdenkingsmonument voor de vrouwen in de jappenkampen en voor de kinderen die al vroeg, veel te vroeg, van hun moeder werden gescheiden. Met de teddybeer vaak nog onder de arm en de duim in de mond. ‘Nooit heeft mijn vader over Nederlands-Indië willen praten, Helin. Nooit. Nog met geen woord. Hij was daarover zo gesloten als een oester.’ Tijdens het buffet komen de verhalen. De lange lijsten met overledenen in de jappenkampen voor vrouwen en kinderen. De bezinning. Opdat wij niet ophouden over die oorlog, en niet over welke andere oorlog ook.
Indische mensen verbinden aan alles een Indische maaltijd. Zeker ook aan de jaarlijkse herdenking van de vrouwen- en kinderkampen in de Gordel van Smaragd. Het liep storm dit jaar. Veel jongeren vooral ook. Het verleden leeft. De geschiedenis is niet voorbij. Helin zat recht tegenover een overlevende van één der jappenkampen. Die vrouw: ‘Jij meisje, jij maakt me blij. Blij omdat jouw jeugd je ook hier (!) naartoe brengt. Dankjewel voor jouw interesse in MIJN jeugd.’ Ook Diana werd door de kampoverlevende aangesproken. ‘Afghanistan? Wat staan we nu weer in het krijt bij de vrouwen en meisjes van Afghanistan.’ Ja, met de seniele Biden werd de toekomst van de vrouwen en meisjes van Afghanistan volledig hen afgepakt. Op de achtergrond, links van Helin, de overbekende zanger, gitarist, songwriter en muziekproducent Boudewijn de Groot, en zijn familie, met wortels in voormalig Nederlands-Indië. Boudewijn de Groot werd in Batavia geboren. Hij verloor al heel jong zijn moeder. Hij was amper een jaar. Zijn moeder overleed in juni 1945 in het interneringskamp Tjideng aan de ontberingen. De oorlog niet overleefd. Boudewijn de Groot kwam na de oorlog bij een tante terecht, een tante in Haarlem. Daar in Haarlem doorliep hij het lyceum. Het Coornhert, als ik me niet vergis. Op het lyceum viel hij als zanger op. ‘Verdronken Vlinder’. ‘Testament’. Wie kent ze niet. Op de zaal met twaalf man in legerplaats ’t Harde 1971 en 1972 hadden we slechts één grammofoonplaat bij de platenspeler: een verzamel lp, 78 toeren, die we lanceerden met nummers van Boudewijn de Groot.‘Welterusten Meneer de President’. Schitterend nummer uit 1966 als aanklacht tegen de Amerikaanse oorlog van meneer Lyndon B. Johnson in Vietnam. Maar de favoriet? ‘Testament’ met.. ‘Na 22 jaren in dit levenmaak ik een testament op van mijn jeugd. Niet dat ik…’ Nee, hij had nog niet veel weg te geven. Voor slimme jongen had ie nooit gedeugd. In de kazerne van ’t Harde zongen we mee met Boudewijn de Groot. Ach ja die diensttijd, een schitterende episode, zo werkelijk beleefd, weg van de spruitjes thuis, we oefenden voor mocht het ooit nog eens oorlog worden, maar we wisten: nooit meer oorlog.
Een dag om nooit meer te vergeten. Het zijn er wel meer, zulke dagen, natuurlijk zijn er wel meer, maar forteiland Pampus bij 28 graden die zondag in augustus blijft onvergetelijk. Een stipnotering. In de vroege ochtend weg, en later in de middag terug, om vervolgens nog tot ver in de avond in de tuin te genieten, totdat we voor Pampus lagen. Dank Jan van den Heuvel die ons op een vaartocht en urenlang verblijf op het cultuurhistorisch erfgoed in het IJmeer trakteerde. Dank Helin die een meesterlijk gerecht ’s avonds tussen het lover en vooral de dieppaarse bloemen van de vlinderstruiken op tafel bracht. Pampus vormde de weldadige afsluiting van de vakantie die voor Helin begon met een 9- bij het afsluitende tweede jaar als vluchtelingstudent geneeskunde aan de VU. Cijfers zijn belangrijk, hoe hoger hoe beter. De studieondersteuning wordt er mede aan gelinkt. Helin denkt aan neurologie uiteindelijk, de ziekte van Parkinson waarin ze zich wel eens zou willen gaan specialiseren, mede als hommage aan Ellen. Parkinson is trouwens booming. Je hoort er steeds vaker over. Meteen met die 9- voor enkele dagen naar Hotel Jans in het Friese mini-mini gehucht Rijs. Ach, wat was al dat water en wat waren die vele vergezichten schitterend in Friesland. Daarna naar Hotel Gulpenerland in Zuid-Limburg. Een dag Scheveningen voor mosselen tussen de bruin geroosterde badgasten bij de luxe strandtent Patagonia. Daar moét je een keer geweest zijn in je leven! (Bij Hotel Jans bij Balk trouwens ook). En ter afronding de vesting Muiden en Pampus. Een oase van rust. Het weidse panorama. Het beroemde slot. De koffie daar op de vroege zondagochtend. De zonnebrand en de strohoed. Zomer 2023. Haar eerste vakantieweken in haar leven.Blij met alles. In een verzengende warmte op weg naar de boot voor Pampus.Hoe rijk kun je zijn!Het geluk in het leven na alle tragedie opnemen als een spons.Het veterane koppen inmiddels van ooit vele tientallen en nog eens tientallen mediatrainingen aan hoogvliegers die onder meer hun gezicht niet konden laten spreken. Vakantie, begonnen met die 9- Een zomer met veel regen. Maar tegelijkertijd wereldwijd de warmste tot dusver. Op Pampus kun je zelfs kamperen, ontdekten we.
We plukten de dag. Terug in Muiden. Begin- en eindpunt. Pampus een belevenis. Zoals ook het strand en de mosselen van Scheveningen.Na dit festijn terug naar de oude dagelijkse routine. De vakantiezomer zit er op.
Laat de mosselen tot ons komen.Grandioos mooie dag in Scheveningen. Niets te klagen? Toch wel ja. De monsterlijk hoge parkeertarieven in de badplaats. Nog even en ook de zon kan daar niet meer tegenop.
We vierden na de Indië-herdenking van 15 augustus 2023 het leven met gedachten aan Ellen. Ze moet het niet anders hebben gewild. Carpe Diem. We vierden de gelukkige omstandigheden waarin we leven. Dat we in vrijheid mogen leven. Twee jaar na de terugkeer van de Taliban zitten in Kabul nog steeds voormalige Afghaanse medewerkers van het Nederlandse ministerie van Defensie ondergedoken uit vrees door de Taliban te worden opgepakt, te worden gemarteld en gedood. Aanvragen voor politiek asiel in Nederland en hulp bij de vlucht worden stelselmatig afgewezen. Een brandbrief van de PvdA aan het kabinet om de Afghaanse medewerkers van de Nederlandse overheid niet in de steek te laten en in veiligheid te brengen. Ook ondertekend door drie van de vier regeringspartijen. Behalve… de VVD van voormalig bootvluchtelinge Dilan. Het zal toch weer niet waar zijn! Leven in vrijheid. Nooit meer oorlog. Maar die woedt juist overal.
Met Diana. Ellen herdenkt Ambarawa-6 voor vrouwen en kinderen, enkele jaren geleden. Opdat wij NOOIT vergeten. Helemaal NOOIT.
****
Een paar jaar geleden zei iemand uit mijn onmiddellijke woonomgeving me: ‘Ze zouden toch eens moeten ophouden over de oorlog’, doelend op de Tweede Wereldoorlog. ‘Dat gedoe ook altijd weer….’ Ik stapte onthutst mijn huis weer in, niet via die prachtige glazen deur van gang naar de woonkamer, want die had ik toen nog niet, ik liep op het bed van Ellen af en bood, voor die lege wauwelarij, aan de overlevende van Ambarawa mijn excuses aan. Hoe dom kun je zijn als je weet, en dagelijks op je tv-scherm kunt zien, hoe weinig de mens van de Kristallnacht en zo meer heeft geleerd.
Hier wappert sinds acht uur vanmorgen de Nederlandse vlag vanwege de jaarlijkse officiële en algemene Indië-herdenking. Het is immers 15 augustus. De herdenking is meer en meer van kolonisatie verschoven naar dekolonisatie en dat juich ik toe. Daarom mijns inziens heel goed dat ook de ambassadeur van Indonesië weer prominent aanwezig is vandaag bij het Indië-monument in Den Haag. Het gaat om DE MENS, ongeacht kleur of ras. Daarom ook heel goed dat het fanatieke deel van de Nederlandse oud-strijders geen poot aan de grond krijgt bij hun verkrampte inspanningen de oorlogsmisdadiger Westerling eerherstel te geven. Hij hield huis op Sulawesi. Hij moordde om het moorden. Het leven van een pelopper telde niet. Later werd de proleet badmeester in Purmerend. Hij stond er te boek als een aardig oompje. Jaja. Lees het meesterwerk ‘Revolusi’ van de ongemeen goede onderzoeksjournalist en schrijver David van Reybrouck, een Belg die al eerder faam verwierf met zijn spraakmakende bundel over de Congo. Niet toevallig gisteren weer enkele hoofdstukken van ‘Revolusi’ hier in de tuin en later binnen zitten lezen. In het teken van…
Opdat wij nooit vergeten. Opdat wij NIET over de oorlog ophouden. NIET, NIET, en NOOIT NIET. Opdat wij de oorlogsvluchtelingen en het soevereine Oekraïne niet gelaten als een voldongen feit zien. Opdat wij voor welzijn kiezen, en niet voor nog meer kilo’s welvaart en maximalisering van de winst.
Vandaag de algemene Indië-herdenking. Over anderhalve week de separate herdenking van de jappenkampen in de Archipel voor vrouwen en kinderen. Ik citeer Willen Nijholt van enkele jaren geleden op 15 augustus bij het Indië-monument in Den Haag: ‘Eigenlijk was hij nog maar een kind. Hij had zijn teddybeer nog onder zijn arm. Hij wist nog niets van het leven. Dat was nog maar net begonnen. Duim in de mond. Hij klampte zich vast aan zijn moeder. Maar de jap vond hem oud genoeg met zijn amper acht jaar om hem van zijn moeder te scheiden. De jap vond hem oud genoeg voor het mannenkamp. Daar ontfermde een onbekende man van achter in de zestig zich over het kind van acht en sleepte hem de oorlog door. De man van achter in de zestig deed dat ten koste van zichzelf.'(Het verval van een land. Een premier die zijn kabinet doelbewust laat struikelen over het fundamentele mensenrecht op gezinshereniging. We noteren 2023. Een voormalige bootvluchtelinge die binnen de VVD de rechter vleugel bedient. Hetgeen schreeuwt om de sociaaldemocratie. Nu eens te meer. Leren we het dan ook nooit ??? !!!)
Over anderhalve week, zondag 27 augustus, op Bronbeek de (van vandaag afgeleide) herdenking van de jappenkampen voor vrouwen en kinderen. Ellen verbleef met haar moeder (de kanjer Beatrice) in Ambarawa-6. Ze had geluk. Vlak voor de capitulatie van de jap gaf die agressor de vrouwen en kinderen van Ambarawa-10 – het is meer dan een cijfer – opdracht een kuil te graven. Toen die kuil klaar was, werd dat voor diezelfde vrouwen en kinderen hun massagraf. Ik tekende het verhaal op in het bijzijn van Diana en Wil vorig jaar, toen we een deel van de as van Ellen op een zaterdagmiddag bij schemer verstrooiden op Bronbeek. Het verhaal plantte zich vast in mijn hersenpan.
Daar op Bronbeek was ik vorig jaar samen met Wil voor de herdenking van Ellen en haar kampgenoten. Daar op Bronbeek gaan dit jaar op 27 augustus ook Diana en Helin naartoe. Het gazon van Bronbeek. De uit de oorlog overgebleven driekleur in eerste instantie halfstok, later gehesen onder de tonen van het Wilhelmus. Het Onze Vader zoals dat in de kampen werd gezongen. De naam van Ellen zal tijdens de herdenking weerklinken tussen de bomen met hun vogelgekwetter. Waarna een minuut stilde voor haar dood, welke voor mij nog altijd heel dichtbij is, en zo zal blijven. De onvervangbare die voort leeft in mijn verdere bestaan. Ach, kreeg Ellen na haar repatriëring vanaf Java naar Nederland te horen: ‘Hadden jullie in Indië ook met oorlog te maken? Jullie hadden er daar ver weg gelukkig nog zon bij, dus jullie hadden weinig te klagen.’ Die zon? Het was voor de gevangenen hun grootste vijand.
ONVERSAAGT En ONGEBROKEN, naar de tekst op het herinneringsmonument voor mede Ellen op Bronbeek in Arnhem. ‘Ze zouden toch eens moeten ophouden over de oorlog’. Voldoende om de persoon in kwestie daarna al helemaal niet meer serieus te nemen. Want we zullen NOOIT over de oorlog ophouden.
Oorlogsvluchtelingen in Nederland. Helin met haar nichtje Mais dat drie was toen ze ALLEEN bij haar opa en oma op de Veluwe aankwam nadat ze op haar vlucht haar ouders was kwijt geraakt.Helin wil mogelijk verder, als ze de kans krijgt, in de neurologie. Mede een hommage aan Ellen. Helin wil zich verder verdiepen in parkinson. Het ontroert.Leven in vrijheid. Nee, over die oorlog houden we nooit op. Over geen enkele oorlog houden we op. Bezoek aan Bronbeek, Diana en Wil. Even later vertelde een gids over Ambarawa-10 en het massagraf.
Om nooit te vergeten. Hoe kostbaar bleek ook De Panne. Ellen, voor Diana haar Nederlandse moeder.
‘Ik studeerde in Aleppo en in Damascus. Toen brak in Syrië de burgeroorlog uit. Aleppo werd met de grond gelijk gemaakt. De beelden gingen de gehele wereld over. Ik was drie dagen vader van een zoontje toen ik een oproep voor militaire dienst kreeg. Vechten in het leger van Assad. Vechten tegen mijn eigen volk, tegen de Koerden? Nooit. Dat nooit. Je niet melden voor het leger van Assad betekende gevangenschap, marteling en de dood. Een zoontje van drie dagen nog maar. Ik ben gevlucht. Een helletocht van een paar maanden. Ik kwam in Duitsland. Daar kreeg ik asiel. Na een jaar en nog enkele maanden kon ik mijn vrouw en zoontje naar Duitsland laten komen. Ook voor hun was het geen vakantiereisje uit een folder. IK haalde mijn kleine gezinnetje op in Düsseldorf. Dat weerzien, dat was ongelofelijk. Mijn zoontje kende mij niet. Gezinshereniging? Inperking daarvan? Ik studeerde in Aleppo en Damascus. Mijn vrouw studeerde aan een universiteit. Toen brak de burgeroorlog uit. Het was een verschrikking. Denk je nou echt dat ik alles zou achterlaten als ik nooit meer met mijn vrouw en kind herenigd zou kunnen worden? Ik ben nu verpleger in een Duits ziekenhuis en volg een verdere opleiding in de gezondheidszorg. U heeft een minister die dit allemaal zelf heeft meegemaakt. Een bootvluchtelinge. Zij moet bij uitstek weten wat gezinshereniging is.’
Niet je verleden verloochenen, wil hij maar zeggen. Moge de VVD van Dilan bij het fatsoen en de menselijke maat blijven.
Proef de woorden van de Koerdisch-Syrische man (de dertig net gepasseerd) op de tong.Lees ook ‘De wind kent mijn naam’ van Isabel Allende. Een aanrader. Prachtig boek, een juweeltje. Met een groot invoelend vermogen geschreven. Het meedogenloos scheiden van moeder en dochtertje van zeven (blind) aan de grens van Mexico en de VS. De strijd in Al Salvador ontvlucht. Vanuit een oorlog, en van ver gekomen, een liefdevolle begeleiding naar volwassenheid. Kinderen van hun ouders scheiden. Als domme uitvoerders van gezagsdragers echtelieden en kinderen uit elkaar halen. Bezitsbehoud en het privilege op geluk, ze maken monsters van personen die zelf een gezin met kinderen hebben en beter zouden moeten weten. Het ligt aan de grens van Mexico en de VS niet alleen aan Trump. Je kunt wel alles op hem afschuiven maar da’s niet eerlijk. Bezie de meelopers. Bezie de lafaards. Kijk ook naar Biden en die hele Amerikaanse politieke santenkraam die in Washington wordt beheerst door halfdode witte mannen. In schemer levende figuren die achter de microfoon de ene beroerte na de andere krijgen en vanachter een rollator met kwijl rond de mond als naar het mausoleum worden aangevoerd. De gemiddelde leeftijd is negentig.
We moeten de oorzaak van de massale wereldwijde migratie bestrijden, niet het gevolg. De westerse democratieën zijn de oorzaak, en aan de westerse democratieën nu de taak voor die wereldwijde vlucht een menswaardige oplossing te vinden. Deels ten koste van zichzelf. Ten koste van onze welvaart, wat ons welzijn niet in de weg hoeft te staan. Misschien juist wel niet. Niemand wil alles achterlaten en wegvluchten. Dat komt door wanhoop en angst. De veroorzakers van het leed, WIJ, dienen onze verantwoordelijkheid te nemen. WIJ dienden en bedienden gewelddadige dictaturen (en doen dat nog steeds). WIJ financierden de oorlogen in de wereld. WIJ leverden wapens. WIJ hoereerden met de grote internationale concerns. Geld, geld en nog eens geld. WIJ zijn hardleers en zijn schuldig aan de rampspoed in de wereld.
****
En nu de foto van hier boven. Met de zonnebril die tot een jaar geleden aan Ellen toebehoorde. Het tweede studiejaar geneeskunde aan de VU afgesloten met een 9-, een waanzinnig hoog cijfer. Helin aan het Sneekermeer. Haar kennismaking met Friesland. Het tweede studiejaar als vluchtelingstudente geneeskunde aan de VU in Amsterdam zit erop. Nu vakantie. Hotel Jans in Rijs bij Balk een aanbeveling waard. En dus gaat Wil er in september met haar bridgevriendinnen naartoe. Helin en ik, we hadden er ieder ons eigen geschakelde chaletje tegen het bos in de hoteltuin. Op verkenning in Friesland Waterland. Naar Hindeloopen. Naar Sneek en Bolsward. Naar Lemmer en Woudsend. En Sloten niet vergeten. Picknicken voor de deur van onze vakantiehuisjes. Slecht weer. Het kostte ons twee paraplus maar niet het goede humeur. Welnee. Aanspraak genoeg onderweg. In het dorpscafé in Balk vermaakte Helin zich met een mede-studente die even over was uit Amerika. En in Sneek in gesprek met een leeftijdgenootje uit Duitsland die er, net als de Koerdisch-Syrische Helin, volop liep te fotograferen.
In Hindeloopen, schuilend onder een luifel voor een onbeheerst boze plensbui, informeerde een statige Duitse mevrouw van tegen de tachtig naar onze minister van justitie en veiligheid. Die minister van ons was toch een Koerdisch-Turkse bootvluchtelinge die zich nu in Nederland warempel had opgewerkt in een partij die het fundamentele mensenrecht op gezinshereniging wilde frustreren? Mevrouw uit Düsseldorf kon er met haar verstand niet bij. Zelf ooit asielzoeker, die minister in Nederland, en nu dit. De opvolgster van een partijleider annex premier van wie de laatste zijn kabinet liet vallen op de gezinshereniging en die een paar dagen later de basis legde voor de schofterige Tunesië-deal met het dumpen van zwarte Afrikaanse vluchtelingen zonder eten en drinken in de woestijn. Verhongeren en uitdrogen. Ze was goed op de hoogte, de Duitse vrouw. Oh, maar mevrouw uit Düsseldorf, die minister en bootvluchtelinge is nog rechtser dan onze premier die alles van zich laat afglijden en die nu demissionair is! Nog rechtser binnen een rechtse partij en ooit eerder bootvluchtelinge? Een partij die al begonnen is te flirten met de PVV? De wandelstok viel onder de hand van de Duitse bejaarde vandaan. Was dit werkelijk zo?
Helin genoot in Friesland, van al het water en van de pittoreske stadjes met smalle straatjes en kinderhoofdjes. Zo authentiek. Hindeloopen en Sloten, alsof de tijd er heeft stilgestaan. Ze legde de Duitse weduwe uit Düsseldorf uit hoe ze met veel gevaar in Nederland terecht was gekomen via een angstige vluchtroute over Libanon, via gezinshereniging, en waarom ze zo graag arts wilde worden. Zoveel verloren jaren door de oorlog en nog zoveel in te halen. Presteren. In Nederland iets bereiken. Want je kunt wel veilig in West-Europa zijn, maar waar sta je na een paar jaar? Voor Nederland iets terug willen doen. Een dag voor vertrek in Utrecht naar de kapper geweest, voor het eerst sinds het uitbreken van de burgeroorlog in Syrië toen ze elf was. Die kapper een verhaal apart. Net als Helin Koerdisch-Syrisch. Hassan uit de Voorstraat. Een ware kunstenaar met de schaar. Het type acteur. Docent ook aan de kappersvakschool. Een dag voor vertrek Helin ook aan de bril. Als een reclamefolder van Pearle. De foto hieronder.
De verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd is binnen. Een zomervakantie uit duizenden zogezegd. Verblijfsvergunning in Nederland voor onbepaalde tijd. Opgehaald bij de IND in Zwolle. Nu op voor een Nederlands paspoort. Maar dat blijkt meer dan 900 euro te kosten !!! Is Den Haag en onze gedecentraliseerde overheid gek geworden? We vragen het maar niet aan die jongedame die als bootvluchtelinge ooit hier naartoe kwam, die in de vergaderzaaltjes opklauterde binnen een verkeerde politieke partij voor welgestelden, en die minister werd, van een zware portefeuille bovendien, en die nu op de drempel staat van het partijleiderschap van die verkeerde politieke partij voor de rijken waarin zij ook nog eens de rechter vleugel bedient. Nee, aan haar vragen we niks. Het is erger dan uit een gereformeerd gezin komen en nu atheïst zijn en dikwijls krachttermen gebruiken.
Waarom een vluchteling van buiten de EU bijna 1000 euro moet betalen voor een paspoort? En een Bulgaar bijvoorbeeld de helft. Navraag. Voor de betrokken gemeenteambtenaar is het helder. Er zit veel ambtenarenwerk aan vast. Van gemeente naar IND en van de IND terug naar de gemeente en zo verder…. His masters voice. Ik geloof er allemaal geen donder van. Mensen zijn mensen, binnen of buiten de EU. Het lijkt meer weer één van de mistanden in Nederland. Misbruik kortom.
Maar terug naar Friesland. Genieten. Van alle rust. Van even geen studie geneeskunde. Hotel Jans ziet ons terug. Vergeet nog het gesprek op een terras aan het Sneekermeer met een voormalig raadslid in Haarlem voor de PvdA en haar zus. Ook hier ging het over migratie en asiel. Het voormalig raadslid van Haarlem rolde met haar ogen toen ze hoorde in welk een korte tijd Helin zo verschrikkelijk goed Nederland had leren praten. Daar moest op gedronken worden. En bitterballen! Twee keer van terrastafel gewisseld omdat we nattigheid voelden die omsloeg in een hoospartij. Het mocht de pret niet drukken. De visboer in Balk deed met ons goede zaken, heel goede zaken zelfs. Alleen al die twee moten gerookte zalm! Voor het picknicken op de houten vlonder met plastic stoelen voor onze vakantiehuisjes.
Blij met alles. Dat is het gewoon.
Ach, wat had ik graag samen met Ellen het nieuwe leven van Helin van een beetje extra glans voorzien. Maar nee, dat was ons niet vergund. Nu doe ik het alleen. Zoals ook voor Diana. Het geeft richting en inhoud aan mijn leven. Het voorkomt een klein bestaan binnen een kleine wereld. Het venster. Het enthousiasme van Helin in Friesland, en ook meteen daarna in Zuid-Limburg, met bovendien haar twee net jongere zusjes, ontroerde me. Maar ik liet het niet merken. Waarom zou ik ook. Achter mijn tranen smeulde de tevredenheid. Het was in Friesland en Limburg de verbinding met Ellen. Steeds vaker gebruik ik uitdrukkingen en gezegden van haar, merk ik nu. Samen met een klein zorgteam waste ik haar, hielp ik haar bij het eten, reed ik de rolstoel. Ik zou het zó weer doen. Maar ja. Het is goed zo.
