door Johan Carbo
De Vader des Vaderlands van Zuid-Afrika is niet meer. Niemand meer dan hij verdiende dat erepredicaat. De wereldberoemde en mondiaal ook buitengewoon gerespecteerde en geliefde anti-apartheidsstrijder Nelson Rolihlahla Mandela (van 18 juli 1918) overleed ….. in het ziekenhuis van…. Wat resteert is de zoete herinnering aan een icoon, aan een symboolfiguur die vanwege zijn gewapende strijd tegen een pervers systeem van rassenscheiding 27 lange jaren gevangen zat op Robbeneiland en wiens uiteindelijke vrijlating live door vele honderden miljoenen televisiekijkers met betraande ogen werd aanschouwd. Met het kroonjuweel van Zuid-Afrika ging een man van statuur heen, de vleesgeworden standvastigheid, die van 1994-1999 de eerste zwarte president van Zuid-Afrika was, en aan wie in 1993 met ovationeel applaus de Nobelprijs voor de Vrede werd uitgereikt. Het betrof hier een messiaans leven als een filmscript waaraan thans een einde is gekomen.
De betekenis van Nelson Mandela is groot, onvoorstelbaar groot – niet alleen voor zijn vaderland, evenmin alleen voor het Afrikaanse continent, maar die betekenis betreft de gehele wereld. Hij werd de personificatie van de val van een zondig systeem van streng gelovige blanke ingezetenen van Zuid-Afrika. Mandela gaat in feite- op de voet gevolgd door de Amerikaanse dominee Martin Luther King – de geschiedenis in als hét boegbeeld van gelijke rechten voor zwarten en blanken. Hij spande zich bovendien nadrukkelijk in voor de positie van minderheden. Hij ondersteunde –en vaak tegen de stroom in- de homobeweging wereldwijd. En hij bond publiekelijk de strijd aan tegen het levensbedreigende gezwel aids dat zich als een veenbrand over Afrika verspreidde in de afgelopen decennia. Een van zijn eigen kinderen bezweek trouwens aan deze ziekte. (Een andere zoon overleed op zeer jonge leeftijd bij een verkeersongeval, een dochter overleed toen ze nog maar negen maanden was – om ook aan te geven hoeveel tragiek het leven Nelson Mandela bracht).
De tot in al zijn vezels geëngageerde Nelson Mandela bleef tot op zeer hoge leeftijd betrokken bij wat zich in de samenleving afspeelde. Zo keerde hij zich meermaals tegen de politiek van het Westen en de Amerikanen in het bijzonder als bijvoorbeeld bij de inval in Irak. Aan hem dankte Zuid-Afrika het dat het land in 2010 het wereldkampioenschap voetbal mocht organiseren. Voorafgaande aan de finale werd hij onder het geluid van duizenden exemplaren van het blaasinstrument vuvuzela in al zijn grandeur langs de bomvolle tribunes gereden. Mandela was een groot fan van onder meer de Surinaamse stervoetballer Ruud Gullit. Op zijn beurt adoreerde Gullit Madiba, zoals hij in Zuid-Afrika ook wel werd genoemd. Diens immense populariteit werd nog eens onderstreept bij de viering van zijn negentigste verjaardag met een concert met wereldsterren in een afgeladen Hyde Park in Londen, een imposant gala dat door zo’n beetje alle internationale televisiezenders rechtstreeks werd uitgezonden. Mandela genoot van zang en dans, ze vormden voor hem een bron van inspiratie het leven te leven in al zijn facetten. In 2003 werd al over zijn dood bericht. Maar dat berustte toen op miscommunicatie bij de Amerikaanse nieuwszender CNN.
Het is eigenlijk heel bijzonder dat Nelson Mandela nog zo oud is geworden. Anders dan hij overleefden tal van medegevangenen Robbeneiland niet. Onder het gevangenisnummer 46664 maakte hij er van 1964-1982 deel uit van de zwaarst gestraften, de zogeheten gedetineerden van de categorie D. Beschuldigd van het willen opzetten van een binnenlandse oorlog tegen het blanke regime werkte de advocaat Nelson Mandela dagelijks in een kalkgroeve. Door uitputting en ondervoeding stierven een hoop kameraden. Velen om hem heen liepen hoornvliesontsteking op door al het stof en de zon die weerkaatste vanwege het witte kalk. De levenslang veroordeelde Mandela mocht ook aanvankelijk geen zonnebril dragen. Daarvoor zat hij te laag in de pikorde. De jaren brachten veel schade aan zijn gezichtsvermogen aan. Hij moest zelfs aan zijn ogen worden geopereerd. Hij liep in gevangenschap ook aangetaste longen op als gevolg van tbc.
Maar dwangarbeid of niet, Robbeneiland maakte ook het karakter van Nelson Mandela nog standvastiger dan het al was. De vrijheidsberoving en achterstelling op Robbeneiland golden als slijpsteen voor zijn geest. Dat hij zich alleen maar met koud zeewater mocht wassen, dat hij jarenlang een cel had van krap twee bij twee meter, dat hij sliep op matje, dat hij officieel maar één keer in het half jaar bezoek mocht ontvangen of een brief van thuis te lezen kreeg – dat alles versterkte bij deze aanvoerder alleen maar het besef dat in zijn land het blanke irrationele en behoudzuchtige de boventoon voerden. Op Robbeneiland werden hechte vriendschapopen gesmeed. De vriendschap onder de gevangenen werkt nog altijd door in de Zuid-Afrikaanse politiek. Allengs werd Nelson Mandela tijdens zijn gevangenschap op Robbeneiland het symbool van de wereldwijde strijd tegen de apartheidspolitiek.
Nelson Mandela werd als Rolihlahla Mandela geboren in het minuscule dorpje Mvezo in de provincie Transkei. Rolihlahla betekent in de Xhosu-taal letterlijk ‘aan de tak van een boom trekken’ en staat ook voor ‘lastpost’. Zijn vader was stamhoofd van de Ixhiba-clan, een zijtak van de Thembu-koningen. Als eerste van zijn familie ging Mandela naar school, hij was toen zeven. En daar werd hij door miss Mdingane, zijn lerares, al gauw voorzien van de voornaam Nelson. Waarom Nelson? Geen idee, was altijd steevast het antwoord van de nadien levende legende. Alle leerlingen kregen een Engelse voornaam, waarmee de Britse invloed op het onderwijs in Zuid-Afrika nog eens werd gestipuleerd.
Een belangrijk jaartal is 1944 toen Nelson Mandela zich aansloot bij het African National Congress (ANC) dat een einde wilde aan de blanke dominantie en de politiek van segregatie geïnitieerd door met name de zendelingenzoon Hendrik Verwoerd die ook antisemitische trekjes vertoonde. Aanvankelijk volgde Mandela zijn grote voorbeeld Mahandos Ghandi in geweldloosheid. Maar hoe duidelijker het voor hem werd dat hij daarmee het apartheidsregime niet op de knieën kreeg, hoe meer hij zijn toevlucht zocht tot acties en aanslagen op staatseigendommen. Inmiddels was Nelson Mandela een advocatenpraktijk in Johannesburg begonnen samen met zijn strijdmakker Oliver Tambo. Hij verdedigde vooral zwarten die het slachtoffer waren geworden van politiegeweld. Toen in 1960 het ANC officieel van regeringswege werd verboden, richtte Nelson Mandela met enkele getrouwen de militaire tak Umkhonto we Sizwe (Speer van de Natie) op. Hij werd in 1961 van hoogverraad beschuldigd, vrijgesproken, in 1963 weer gearresteerd, en na een lang proces veroordeeld tot levenslang. Een paar keer weigerde Mandela vervroegde vrijlating omdat aan zijn eisen niet tegemoet werd gekomen door het apartheidsregime. Uiteindelijk leidden geheime gesprekken met minister Coetsee van Justitie alsnog tot een terugkeer in het openbare leven. De levensomstandigheden van de gedetineerde Mandela waren toen al een poos aanzienlijk beter dan voorheen met een eigen onderkomen.
Hoe één man de gehele wereld kon veranderen. Nelson Mandela was er het bewijs van, aldus de Amerikaanse president Obama in juni tijdens een rede op een universiteit in Zuid-Afrika. Hij werd bewonderd van wereldleiders tot rappers en dj’s en voetbalfenomenen. Mandela ontving 250 onderscheidingen, wereldwijd. Hij was drie keer getrouwd. Hij schreef veel zoals ook veel over hem wérd geschreven. Mooie titels zijn zoal: De Lange Weg Naar de Vrijheid, In Gesprek Met mijzelf en Nelson Mandela Citaten. Na zijn vrijlating koos Mandela de weg van de verzoeningspolitiek. Dat maakte hem nog respectabeler dan hij al was. In het kader daarvan bezocht hij zelfs en tot veler verrassing in 1995 de weduwe van de verafschuwde grondlegger van de apartheidspolitiek van Zuid-Afrika, Hendrik Verwoerd, die in 1966 in het parlement werd vermoord door een man uit Mozambique.