Vrouwen en kinderen van Ambarawa moesten een kuil graven voor zichzelf en toen gooide de jap er een handgranaat in

‘Indrukwekkend en dit doet me veel.’ Onafhankelijk van elkaar spraken Diana en Wil zich op Bronbeek uit. De as van Ellen werd er deze zaterdag namiddag 5 november uitgestrooid bij het monument dat herinnert aan de oorlogsjaren en dat ter nagedachtenis is aan de doden en overlevenden van de jappenkampen voor vrouwen en meisjes in voormalig Nederlands-Indië. Met Diana en Wil (‘Het maakte me emotioneel’) haalden we het verleden terug, de vroegste jeugd van Ellen. Daarvoor moesten we op het statige landgoed Bronbeek zijn, op de grens van Arnhem en Velp. ‘Ik ben in gevangenschap geboren en ga ook in gevangenschap dood’, sprak Ellen eens vol verdriet. Die uitspraak vormde een van de zovele redenen haar terug naar huis te halen – waar ze eigenlijk nooit weg was geweest – en samen fulltime met enkele getrouwen de marathon bij de eigen haard van goud te vervolgen. Naarmate ik ouder word, word ik steeds meer onzeker, merk ik zelf. Misschien is het ook wel een zekere bevestiging die ik mis. De ziekte en het gemis van Ellen heeft er ingehakt.

De verstrooiing van de as was op Bronbeek als die aan de vloedlijn van De Panne, en toch weer anders. Op Bronbeek overheerste de geschiedenis van heel ver terug. Samen bezochten Diana en Wil er het museum. Zelf bleef ik in het park op een bankje achter. Samen bestudeerden Diana en Wil in het museum de foto’s en de verhalen als wandschilderijen. Eerder al waren we buiten langs de affiches gelopen. Bij het ophalen uit het museum van Diana en Wil stuitten we op een vrijwilligster die rondleidingen gaf. Een oude Indische vrouw. Op en top Indisch. Ik citeer haar: ‘Ambarawa? Ellen in Ambarawa. Dat ken ik ja, Ambarawa. Was het Ambarawa-6? Dan hebben Ellen en haar moeder geluk gehad. De vrouwen en kinderen van Ambarawa-10 moesten tegen het eind van de oorlog van de jappen een kuil graven en in die zelf gegraven kuil springen. Daarna werd er een handgranaat in die kuil gegooid. Geen enkele overlevende.’

We keken elkaar slechts vol verbijstering aan. Het was nieuw voor ons. Ellen had dit nooit verteld. Heeft ze dit eigenlijk wel geweten, dit van die kuil en Ambarawa-10? Als gezegd: heel indrukwekkend het bezoek aan Bronbeek, in alle opzichten, terwijl de avond viel. Als afsluiting een Indische maaltijd in de kumpulan van Bronbeek waar aan zowat alle tafels om ons heen reünies plaatsvonden. We stuurden enkele foto’s naar Helin en kregen ook enkele foto’s terug van de Zonzijde waar mijn huisgenote de kaarsen had aangestoken en lichtjes had aangebracht rond de houtskooltekening van Ellen uit het kamp van Ambarawa-6. Zo liefdevol wat Helin erbij schreef: ‘Zo betekenisvol dit alles en ik herdenk met jullie mee. Hier thuis zijn voor Ellen de kaarsen aan.’
Diana en Wil met de as van Ellen, overlevende van Ambarawa. Die zal enkele ogenblikken even verderop wordt verstrooid. Net als het strand van De Panne was Bronbeek indrukwekkend, maar net even ànders indrukwekkend.
Ach mijn lieve Ellen… Wat is het hard te kwijt te zijn. Hier voel ik dat des te meer.

Steeds meer het besef van hoe goed het is geweest om afscheid te nemen van het verpleeghuis. Thuis, niet ook nog eens in gevangenschap sterven. De thuissituatie kan niet anders dan Ellen energie hebben gegeven. Ze wilde leven.

Deze foto herinnert aan de verhalen van Diana over thuis en haar jeugd in Afghanistan. De verhalen over haar ouders, haar bij een bombardement om het leven gekomen vader, hun tuin, de planten, de geuren en de kleuren. De smaak van gerechten. Verhalen met omzien in dankbaarheid. Op deze zondag in 2018 net terug van de herdenking op Bronbeek van onmenselijkheid en vernederingen in de jappenkampen voor vrouwen en kinderen in voormalig Nederlands-Indië. Wil, tijdens het eten op zaterdagavond 5 november 2022 in de kumpulan van Bronbeek: ‘Ik leer, ik leer nog steeds, ik leer van Diana, ik leer van Helin, ik leer het vluchtelingenvraagstuk van meerdere kanten te bekijken, niet eendimensionaal, en ik schud vaak mijn hoofd over het gebazel van mensen die op hoge leeftijd kennelijk nog niets in hun leven hebben meegemaakt.’

****

Prachtige fragmenten vol eerbied Johan op locaties waaraan jij met Ellen zulke bijzondere herinneringen bewaart, Charles.